مساكين ... كسانى كه از شدت فقر و نادارى خوار و ذليل شده‌اند.

تفسير

(وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ ...)- و هنگامى كه گرفتيم پيمان از بنى اسرائيل.

بياد آوريد زمانى را كه پيمان از ايشان گرفتيم.

گفته شده: منظور از پيمان ادلّه و براهينى است كه از طرف عقل و شرع وجود دارد.

و گفته شده: منظور پيمانهايى است كه پيامبران از امّتهاى خود گرفته‌اند.

و پيمان گرفتن جز از راه گفتار نشايد پس گويا چنين فرموده است: امر كرديم آنان را و سفارش كرديم و تأكيد نموديم و گفتيم ايشان را:

(لا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ ...)- نمى‌پرستيدند مگر خداوند را.

و در اين جمله چند احتمال است.

1- جواب قسم بوده باشد يعنى سوگند بخداى كه نمى‌پرستيد مگر خداى يكتا را.

2- معناى حال را دارا باشد يعنى پيمان گرفتيم از بنى اسرائيل در حالى كه يكتا پرست بودند.

3- معناى امر را در برداشته يعنى نپرستيد مگر خدا را.

4- كلمه «أن» در تقدير بوده باشد يعنى پيمان گرفتيم به اينكه نپرستيد مگر خداوند را.

(وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً ...)- و بپدر و مادر نيكى كنيد.

و نيكى كردن بپدر و مادر كه خداوند از بنى اسرائيل پيمان گرفت همان است كه بر امّت ما (مسلمانها) نيز فرض و لازم است و آن عبارت است از:

اعمال نيك و گفتار نيكو و تسليم بودن در برابر عطوفت و رأفت و خواستن نيكى براى آنها از خداوند تبارك و تعالى و نظائر آن.

(وَ ذِي الْقُرْبى‌): و بستگان و خويشاوندان.