نام کتاب : ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن (مترجم- بیستونی، محمد) نویسنده : الشيخ الطبرسي جلد : 1 صفحه : 222
1- از مجاهد و ابن جريج نقل شده: هر سنگى كه
از بالاى كوه بسوى اين سرازير ميشود در اثر ترس از خداوند است و از اين جهت ممكن
است ترس از خداوند در سنگ يافت شود اما دلهاى يهود با اينكه معرفت بصدق پيامبر اسلام
دارند هيچگاه نرمى و خشوع پيدا نكند و از اين رو ميتوان گفت: دلهاى آنان سختتر از
سنگ است.
2- زجاج ميگويد: خداوند شناسايى خويش را بپارهاى از كوهها عنايت
فرمود و آن كوه اطاعت و فرمانبردارى او را درك نمود مانند همان كوهى كه خداوند
هنگام سخن گفتن با موسى بر آن متجلى و ظاهر شد و در نتيجه خراب و ويران گرديد.
و مانند سنگى كه نبىّ اكرم بر طبق روايتى در باره آن فرمود: سنگى در
جاهليت بر من سلام داد و هم اكنون من آن سنگ را مىشناسم و اين احتمال نادرست است
زيرا كوه تا زمانى كه جماد و سنگ است شناسايى و معرفت خداوند در آن امكان ندارد و
اگر حيات پيدا كند ديگر كوه نخواهد بود، و منظور از روايت بر فرض صحّت اين است:
خداوند آن سنگ را نعمت حيات و زندگى بخشيد و پس از آن بر نبىّ اكرم سلام داد و سپس
بحال اول برگشت. و اين خود يكى از معجزات آن پيامبر بزرگ بود.
3- منظور از فرود آمدن سنگ از ترس خدا اين است: كه اگر در باره آن
سنگها نيروى فكر بكار رود و عجائب و خصائص آنها در نظر گرفته شود و در نتيجه از
راه آنها پى بخالق متعال برده شود آنها متفكر را به ترس از خداوند راهنمايى كرده و
يا مستقيماً ايجاد ترس در او مينمايند.
4- منظور از اين تعبير ضرب المثل است يعنى گويا سنگ از ترس خدا فرود
ميآيد همانند ترسى كه در انسان عاقل وجود دارد و مانند اين تعبير در چند مورد از
قرآن كريم نيز واقع شده مانند آيه شريفه(فَوَجَدا فِيها
جِداراً يُرِيدُ أَنْ يَنْقَضَّ)[1] كه
[1] سوره 18 آيه 76، يافتند موسى و خضر در آن قريه ديوارى را كه
اراده فرود آمدن داشت.
نام کتاب : ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن (مترجم- بیستونی، محمد) نویسنده : الشيخ الطبرسي جلد : 1 صفحه : 222