و عبادت را در غير محلّش قرار داديد ستم آنان بخود، از اين جهت بود كه با اين عمل ناشايست استحقاق عقاب و عذاب پيدا كردند و هر كه چنين كند بى شك بخود ستم كرده است.

(فَتُوبُوا إِلى‌ بارِئِكُمْ ...)- شما به آفريننده و خداى خود با عبادت و اعتقاد به يگانگيش. باز گرديد در اينجا اقوالى در تقدير است كه ما چگونه توبه كنيم.

قرآن خود كيفيّت توبه و بازگشت را بيان ميكند(فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ) (شما همديگر را بكشيد).

ابن عباس ميگويد: يعنى بى‌گناهان گناهكاران را بكشند مانند آيه كريمه:

(فَإِذا دَخَلْتُمْ بُيُوتاً فَسَلِّمُوا عَلى‌ أَنْفُسِكُمْ)[1] (چون بخانه‌اى در آمديد خويشتن را سلامى گوئيد) يعنى بعضى از شما به بعضى ديگر سلام گويد.

جبائى و ابن اسحاق ميگويند: معناى آيه اين است كه همه آماده كشته شدن شويد و اين آمادگى گويى كشتن خود آنها است.

چه كسى مأمور قتل شد؟

در اينكه چه كسى مأمور شد آنان را بكشد اختلاف است.

بعضى ميگويند: موسى فرمان داد كه همه غسل كنند و كفن بپوشند و در صفّ تشكيل داده بايستند و هارون با 12 هزار افرادى كه بگوساله پرستى نگرائيده بودند آمد و آنان در حالى كه شمشيرهاى لب تيز در دست داشتند شروع بكشتن كردند تا هفتاد هزار تن كشته شد و خدا از گناه بقيّه گذشت.

بعضى گفته‌اند: آنان دو صف شده و هر كدام ديگرى را ميزدند تا هفتاد هزار كشته شد.

قول سوّم آن است كه آنان را تاريكى شديد فرا گرفت و شروع بكشتن همديگر كردند تا وقتى هوا روشن شد و معلوم گرديد كه هفتاد هزار نفر كشته شده است.

[1] آيه 61 از سوره نور.