دينى آنان بود، تا بدين وسيله، بى‌ايمانى و سست‌باورى و تزلزل دل‌ها را در جامعۀ اسلامى پديد آورد. از چيزهايى كه در اين ميدان، از آن بهره بردند، انديشه و عقيده به مهدى موعود بود. در اين راه، برخى عناصر را به دلخواه خويش تربيت كرد و به آنان دستور داد ادعاى مهدويّت كنند و با همۀ امكانات در اين راه به آنان يارى رساند. [1]

نايب عام مهدى عجّل اللّه تعالى فرجه الشريف در دوران غيبت

يكى از امورى كه در دوران غيبت كبرا اهميت ويژه‌اى دارد، تقليد از مجتهد جامع شرايط است. علماى شيعه اماميّه مى‌گويند: عمل به تقليد، به دلايل عقلى و نقلى لازم و واجب است. عقل، دستور مى‌دهد كه فرد ناآگاه، از دانشمندى آگاه و دانا راهنمايى بجويد و از او تقليد كند.

مرجع تقليد، مجتهدى عادل و وارسته است كه قوانين اسلام را بر اساس قرآن، سنت، اجماع و عقل استنباط مى‌كند. سلسله مراجع بزرگ تقليد از رحلت چهارمين نايب ويژه (ابو الحسن على بن محمد سمرى) در سال 329 ق به بعد آغاز شد. در اين زنجيره، نام محمد بن يعقوب كلينى، محمد بن على بن بابويه قمى و ابو جعفر محمد بن حسن طوسى، تا امام خمينى كه همه از مجتهدان شيعه و مراجع تقليد مى‌باشند، قابل ذكر است.

نجف اشرف، از زمان شيخ طوسى، مركز علمى شيعه قرار گرفت و مجتهدان بزرگ بيشتر، آن‌جا به تحصيل علم پرداختند. به نظر نمى‌رسد كه نهاد مرجع تقليد، تا پيش از زمان شيخ محمد حسن اصفهانى نجفى (م 1266 ق) جنبۀ مركزيت عام يافته باشد. جانشين بلافصل او شيخ مرتضى انصارى (م 1281 ق) بزرگ‌ترين مجتهد زمان خود به شمار مى‌رفت. از آخرين مراجع تقليد كه به رحمت ايزدى پيوسته و در زمان خود نزد طبقات مختلف جامعه مقبوليت عمومى داشتند، سيد ابو الحسن اصفهانى، حاج آقا حسين بروجردى (م 1340 ش) و سيد روح للّه موسوى خمينى (م 1368 ش) را مى‌توان نام برد.

نيز ن. ك: ولايت فقيه، ولى فقيه،