نام اين شهر به زبان آرامى «سامرا» دانسته شده و معتصم خليفه عباسى كه آن را پايتخت خود قرار داد، آن را «سرّ من راى» (به معناى اين كس هركه آن را ببيند، مسرور مى‌شود) نام گذاشت. روى سكه‌هايى كه زمان عباسيان در آن شهر ضرب شده و اكنون در دست است، همين نام عربى وجود دارد.

سامرّا به سبب مدفون بودن دو تن از امامان بزرگوار عليهما السّلام، از زيارتگاه‌هاى عمدۀ شيعيان و از اماكن مقدس ايشان است. مشهد اين دو امام در قسمتى از سامرّا واقع است كه ارتش (عسكر) معتصم و اردوگاه وى آن‌جا بود؛ ازاين‌رو ايشان را عسكرى گويند. علاوه بر دو امام دهم و يازدهم، نرجس خاتون و حكيمه خاتون آن‌جا دفن شده همچنين جده، مادر امام حسن عسكرى و حسين بن على الهادى در اين محل به خاك سپرده شدند.

شكى نيست كه امام زمان عليه السّلام، در شهر سامرا و در خانۀ پدر ارجمند خود، امام حسن عسكرى عليه السّلام ديده به جهان گشود و تا پايان عمر شريف پدر خود، كنار آن حضرت مى‌زيست.

اين دوره-بنابر ديدگاه مشهور-از هنگام ولادت حضرت (نيمه شعبان سال 255 ق) آغاز و تا رحلت امام عسكرى عليه السّلام (هشتم ربيع الاول سال 260 ق) پايان يافت.

از سوى ديگر، رواياتى نيز حكايت از آن دارد كه در اين دوره حضرت مهدى عجّل اللّه تعالى فرجه الشريف با صلاحديد امام عسكرى عليه السّلام براى افرادى ويژه نمايان مى‌شد و اين اتفاق، در سامرا و در جوار پدر بزرگوارش صورت مى‌گرفت. [1]

نه فقط بستگان نزديك و خدمتگزاران بيت امامت، آن حضرت را در سامرا و در خانه امام عسكرى عليه السّلام ديده‌اند كه بسيارى از ياران و برگزيدگان اصحاب امام، به شرف ديدار آن جمال چون آفتاب نايل شده‌اند كه همگى از زندگى امام مهدى عجّل اللّه تعالى فرجه الشريف در كنار پدر در سامرا حكايت دارد. «يعقوب بن منقوش» گويد:

بر امام عسكرى عليه السّلام وارد شدم و او بر سكويى در سرا نشسته بود و سمت راست او اتاقى بود كه پرده‌هاى آن آويخته بود. گفتم: «اى آقاى من! صاحب الامر كيست؟» فرمود: «پرده را