- مدرسه فقاهت
- کتابخانه مدرسه فقاهت
- کتابخانه تصویری (اصلی)
- کتابخانه اهل تسنن
- کتابخانه تصویری (اهل تسنن)
- ویکی فقه
- ویکی پرسش
- مدرسه فقاهت
- کتابخانه مدرسه فقاهت
- کتابخانه تصویری (اصلی)
- کتابخانه اهل تسنن
- کتابخانه تصویری (اهل تسنن)
- ویکی فقه
- ویکی پرسش
|
||||
| نام کتاب : نشریه حوزه نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم جلد : 11 صفحه : 4 | ||||
|
كتب درسى حوزه هاى قديم 6
مرحوم ميرزا طاهر تنكابنى واما علم فقه و كتب متعلقه به آن اول - كتاب كافى 2 : و چون شرح 6 حكيم متاله [ صدرالدين محمدبن ابراهيم 7 شيرازى] معروف به[ صدرالمتالهين] . و شرح[ 8 رفيع الدين محمد بن سيد حيدر حسينى طباطبائى نائينى] 9 معروف به[ ميرزا رفيعا] كه در سال 1082 دراصفهان وفات نموده . و شرح 10 عالم فاضل [ مولى صالح ابن احمد ساروى مازندرانى] 11 . و شرح 12 فاضل كامل [ مولى خليل غازى قزوينى] كه بر تمام كافى 13 است اصولا و فروعا و دو شرح دارد فارسى و عربى . و شرح اصول مرحوم[ ملا محمدباقر مجلسى] 14 كه موسوم به[ مرآت العقول] 15 است . اصول كافى مكرر در طهران و تبريز به طبع رسيده و فروع كافى در طهران به طبع رسيده . وازشروح شرح صدرالمتالهين و شرح مرحوم مجلسى در طهران و قدرى از شرح فارسى ملاخليل در هند به طبع رسيده . دوم از كتب اخبار كه مستند علماءاخيار دراحكام شرع رسول مختار(ص ) ميباشد كتاب من لايحضره الفقيه 16 : تصنيف رئيس المحدثين والموثق الامين [ محمد بن على بن حسين ابن بابويه 17القمى] مشهور به[ شيخ صدوق] اعلى الله مقامه است . و براين كتاب قدوه العلماءالمتقين و اسوه العرفاءالمرتقين [ ملا محمد تقى بن مقصود على] مشهور به [مجلسى] 18 دو شرح دارد فارسى و عربى 19 . شرح فارسى آن در طهران به طبع رسيده . مصنف كتاب در سال 381 در رى به دارالبقاء رحلت نموده . شارح مزبور در سال هزار و هفتاد هجرى دراصفهان وفات كرده . سوم و چهارم از كتب مستند و معتمد شيعه دراحكام شريعت كتاب تهذيب 20 واستبصار 21 :از مصنفات شيخ الطائفه [ محمد بن الحسن الطوسى] 22 رحمه الله عليه است . كه اسم ساميش پيش گذشته . كتاب تهذيب در طهران واستبصار در هند به طبع رسيده . بر تهذيب شروح كثيره نوشته شده و ليكن متداول و مشهور نيست و به طبع نرسيده . بعدازاين كتب اربعه كه ماخذ و مدارك احكام شرعيه است متاخرين از علماءاخبار اين كتب و بعضى اخبار ديگر را كه در كتب اصحاب يافته اند جمع نموده اند. مشهوراز كتب متاخرين سه كتاب است . اول - وسائل الشيعه الى احكام الشريعه 23 : تصنيف فقيه كامل و محدث كامل [ محمد بن حسن] معروف به[ شيخ حر عاملى] 24 رفع مقامه ميباشد.اشتهار مصنف كتاب و كتابش مغنى از تفصيل واطناب است . و در سال 1062 وفات كرده و در مشهد مقدس رضوى عليه السلام مدفون است . كتاب مزبور در طهران مكرر به طبع رسيده . دوم - كتاب وافى 25 : وفات اين عالم جليل و عارف نبيل در سال 1091 واقع شده و در موطنش كاشان مدفون است . سوم - كتاب بحارالانوار 27 : مدارك احكام اول - صحيح بخارى 28 : صحيح بخارى در مصر مكرر به طبع رسيده و شرح ابن حجر نيز در مصر به طبع رسيده . دوم - صحيح مسلم :33 نيشابور وفات كرده و بر اين كتاب نيز شروح بسياراست 25 . مشهور آن موسوم به[ منهاج فى شرح صحيح مسلم بن حجاج] 36است كه از حافظ ابن زكريا يحيى بن شرف النووى شاعفى 37 متوفاى در سال 676 ميباشد.اين صحيح نيز در مصر به طبع رسيده . سوم - صحيح ابى داود: 38 چهارم - صحيح ترمذى :41 پنجم - صحيح نسائى 47 : ششم - سنن ابن ماجه 49 : و جمعى 51از فقهاى عامه پس از صحيح بخارى و صحيح مسلم [موطا]ى 52 مالك را شمرده اند و آن را بر ساير صحاح و سنن و جوامع ترجيح داده اند و برتر واكمل دانستند و جامع آن [ مالك بن انس حميرى اصبحى 53 مدنى] است كه در سال يكصد و هفتاد و نه هجرى وفات كرده و براين شروح زياد نوشتند. خود كتاب و بعضى از شروح آن در مصر به طبع رسيده . مختصر آنكه از عامه و خاصه در جمع اخبار نبوى وائمه معصومين سلام الله عليهم اجمعين تحمل مشاق و زحمات زياد ميكردند و براى سماع حديث واخذ آن به بلدان قاصيه مسافرت مينمودند وازاين جهت كتب از بزرگ و كوچك زياد تاليف و تصنيف كرده اند و دروس علماء و فقهاء و بحث و فحص آنها بيشتر دراخبار بوده . چه اينكه مدارك احكام دين ازاصول و فروع اخبار معصومين بوده . حتى اينكه فهم قرآن و دخول در تفسير و تبيين آن را بدون تمسك به اخبار جايز نمى شمردند و در تحريم تفسير قرآن به راى خود متفق بوده اند 54 و پس از تعليم علوم ادبيه و عربيه كه در فهم ظاهر قرآن لازم است هم خود را مصروف در علم اخبار و احاديث واحوال مى نمودند و ليكن متاخرين درس و بحث در اخبار و قرآن را متروك و بهمان درس كتب فقه واصول فقه اقتصار كرده و آن را براى فهم احكام شرعيه كافى دانسته اند. 55 چه نيكو گفته شاعر: زاستصحاب واجماع و برائت كتاب و سنت افتاداز قرائت
-------------------------------------------------------------------------------- پاورقى ها پس از پيامبر جريان به گونه اى ديگر شد. دستهائى بر آن شدند تا اصحاب رااز نگارش حديث باز دارند امااميرالمومنين على[ ع] و يارانش هرگز به اين منع توجه ننموده و به جمع آورى و تدوين احاديث پيامبر پرداختند.ابن ابى الحديد مى گويد:[ واضع تمام علوم اسلامى على [ ع] بود كه براى اولين بار حديث را تدوين كرد و همه حقايق رااز زبان پيامبر يادداشت نمود]. رك : تاسيس الشيعه .287 سير حديث در اسلام 34.[ سرگذشت حديث] سيرى در صحيحين .33اضواء على السنه المحمديه.46. 2.لكافى كتاب عظيم و بى مانند مرحوم كلينى كه نه تنها گرانبهاترين يادگار كلينى است بلكه ارجمندترين اثر جامعه شيعه است . مرحوم كلينى اين اثر گرانقدر را در پى درخواست يكى از برادران دينى و شكايت وى از نبود كتابى جامع اصول و فروع آغاز نمود. و براى گردآورى و تدوين آن بيست سال شهرها و آباديهاى سرزمينهاى اسلامى را در هم نورديد و هرجا سراغ عالمى از مشايخ حديث را گرفت بسوى وى شتافت تا حديثى از وى فرا گيرد. مجموعه احاديث[ كافى] را آقاى على اكبر غفارى با دقت شمرده اند و طرق مختلفى را كه مرحوم كلينى براى برخى ازاحاديث نقل كرده جداگانه به حساب آورده اند كه به 15176 حديث رسيده است . مقدمه ترجمه و شرح اصول كافى /9. در چگونگى اعتبار روايات كتاب كافى سخن بسياراست جامع ترين بحث دراين زمينه از آن خاتم المحدثين[ مرحوم حاج ميرزاحسين نورى] است كه در خاتمه مستدرك آورده است . (رك : مستدرك الوسائل ج 3.532 رجال بحرالعلوم ج 3.330 لولوه البحرين .394 بحوث فى علم الرجال .176 مقدمه ترجمه و شرح اصول كافى مفاخراسلام ج 1.32 دراسات عن الحديث والمحدثين .161 به بعد).
مجموعه[ كافى] پس از چاپ سنگى در 8 مجلد با تصحيح تحقيق و تعليق فاضل متتبع و مصحح گرانقدر آقاى على اكبر غفارى به چاپ رسيده است .اصول كافى در 2 جلد فروع كافى در 5 جلد و روضه كافى در 1 جلد.
هم چنين قسمت اصول بطور جداگانه بااعراب گذارى تحقيق تصحيح و مقابله به ضميمه رساله[ اضبط المقال فى اسماءالرجال] در ضبط دقيق اسماء رجال انساب القاب و كنيه هااز محقق عاليقدر آقاى حسن زاده آملى با حواشى آقاى على اكبر غفارى به چاپ رسيده است .
[ اصول كافى] دو ترجمه معروف و متداول دارد: 1 ترجمه آقاى محمد باقر كمره اى . 2 ترجمه آقاى دكتر جواد مصطفوى .
براى آشنائى با چگونگى ترجمه و مزاياى هر كدام از آنها نگاه كنيد به مقدمه هائى كه مترجمين نگاشته اند.
[روضه كافى] را آقاى هاشم رسولى محلاتى ترجمه كرده و در مقدمه كوتاهى كه نگاشته است چگونگى ترجمه خويش ترديد درانتساب روضه به كلينى و جواب آن را بيان داشته است .اين ترجمه همراه متن با توضيح و شرح در دو جلد و يك مجلد چاپ شده است .
[كافى] در گذر زمان هماره مورد توجه و مراجعه عالمان فقيهان محدثان و متفكران اسلامى بوده است .ازاينرو شرحها حاشيه ها و تعليقه هاى زيادى بر آن نگاشته شده و تحقيقات گسترده اى پيرامون آن انجام شده است .
محقق معاصر حسين على محفوظ در رساله ارزشمند و محققانه اى كه در جلداول اصول كافى چاپ آقاى غفارى درج شده است گزارش مفصلى ازاين كارها راارائه داده است .
3. محمدابن يعقوب كلينى رازى عالم موثق دانشمند گرانقدر و محدث متتبع از چهره هاى درخشان تاريخ تشيع است . وى با نگارش كتاب[ كافى] خدمتى شايان به فرهنگ اسلامى نمود. كلينى در ميان عالمان سنى و شيعه بعنوان عالمى موثق و محدثى امين شناخته شده و به[ ثقه الاسلام] مشهور گشته است . شرح حال و چگونگيهاى زندگانى اين عالم جليل القدر در منابع و ماخذ بسيارى آمده است از جمله : رك : (رجال نجاشى .266 رجال شيخ طوسى .495 جامع الرواه ج 2.218 خلاصه الاقوال .145الذريعه ج 17.245 لسان الميزان ج 6.73 لولوه البحرين .385 مجمع الرجال ج 6.73 تنقيح المقال ج 3.179 مستدرك الوسائل ج 3.526 نوابع الرواه .314 روضات الجنات ج 6.108 مفاخراسلام ج 3.19 فوائد الرضويه .657 مجالس المومنين ج 1.452 و ...).
4. تعليقات و حواشى ميرداماد اخيرا توسط آقاى سيدمهدى رجائى با تصحيح تحقيق و تعليق زير عنوان[ التعليقه على كتاب الكافى] منتشر شده است . 5.محمد باقرابن شمس الدين معروف به ميرداماد از عالمان و حكمت شناسان بزرگ قرن يازدهم هجرى است . مرحوم مدرس تبريزى در توصيف وى فرموده است: ميرداماداز فحول متبحرين علماى قرن يازدهم اماميه واعاظم فلاسفه و حكماى اسلاميه جامع علوم عقليه و نقليه واصليه و فرعيه حكيم بصير و متكلم خبير و در حل بعضى از مشكلات فقهيه و حديثيه نيز بى نظير بوده است. (ريحانه الادب ج 6.58). ميرداماد عالمى زاهد وانديشمندى متعبد بود. در انجام نوافل مواظبت كامل مى نمود و در تلاوت قرآن بسيار پايبند بود. برخى از موثقان گفته اند گاهى ميرداماد شبها تا پانزده جزءاز قرآن را قرائت مى كرد. رك : (سلافه العصر.477امل الامل ج 2.349 رياض العلماء ج 5.40 روضات الجنات ج 2.62 مستدرك الوسائل ج 3.418 لولوه البحرين .132 فوائدالرضويه ج 2.418 ريحانه الادب ج 6.56
6. شرح محققانه و سرشاراز تحقيقات و مطالب ارجمند فلسفى رجالى و ... ملا صدرا متاسفانه تمام نيست .اين كتاب بخوبى نشانگر مهارت و تبحر ملا صدرا در علوم نقلى فن حديث شناسى و درايه است . ملا صدرا در اين كتاب تا حديث .499ازاصول كافى را شرح كرده است .اين كتاب يكبار همراه با[ مفاتيح الغيب] چاپ سنگى شده است . واينك آقاى محمد خواجوى تصحيح و تعليق آن را آغاز كرده است كه جلداول آن بزودى منتشر خواهد شد.
7. منابع شرح حال حكيم متاله ملاصدراى شيرازى را پيشتر نگاشته ايم حوزه شماره 7.32.
8. حاشيه ئى است تحقيقى و دقيق كه گويا تاكنون به چاپ نرسيده است . ( الذريعه ج 6.184 بحارالانوار ج 102.77).
[رفيع الدين محمدابن سيد حيدر حسينى] معروف به[ ميرا رفيعا]از حكمت شناسان گرانقدر واز محققان ژرف نگر قرن يازده هجرى است . صاحب جامع الرواه وى رااينگونه ستوده است :
[يكتاى زمان يگانه روزگار سرمشق محققان رئيس حكيمان و متعلمان عالمى كه جلالت قدر و عظمت منزلت والائى مرتبت و تبحر وى در علوم عقلى و نقلى و دقت نظر و سلامت راى و ثاقت و عدالتش مشهورتراز آن است كه ياد شود]... (جامع الرواه ج 1.321) براى آشنائى از چگونگى زندگانى و آثاراين عالم بزرگ رك : (سلافه العصر.491المستدرك ج 3.409 هديه الاحباب .142 هديه العارفين ج 2.284 ريحانه الادب ج 6.128 سفينه البحار ج 1.531 جامع الرواه ج 1.321 تذكره القبور.342الذريعه ج 6.195اعيان الشيعه ج 9.271 بحارالانوار ج 102.77 روضات الجنات ج 7.84 لغتنامه دهخدا ج 112 و ...). 7 9.
10.اين شرح يكى از بهترين شرحهاى كافى است . مرحوم شيخ آقا بزرگ مى گويد: ازاين شرح بجز[ اصول و روضه كافى] كتاب زكاه صوم و خمس از قسمت فروغ نيز نوشته شده است.
مرحوم ملا صالح شرحش را با تفصيل و تحقيق و سرشاراز مباحث علمى و فلسفى و ... تا كتاب الحجه نگاشته است ولى متاسفانه از كتاب الحجه به بعد راه اختصار مى جويد و در توجيه آن چنين مى گويد: پس از آنكه شرحى بر قسمتهاى گذشته كافى نگاشتم كه عالمان بدان روى آوردند و عارفان به آن اعتماد كردند شرحى كه به فضل خداوند مثلش نگاشته نشده بود برخى از برادران تقاضا كردند درابواب باقى مانده حاشيه اى بنويسم بيان كننده مشكلات كتاب و تفصيل گذشته را پى نگيرم چرا كه شرح بدانسان موجب اطناب است . من نيزاجابت كردم و كتاب الحجه را بدانگونه كه مى خواستند شروع كردم. (شرح اصول كافى ج 5.94)ازاين شرح مجموعه شرح اصول و روضه كافى در دوازده جلد به تحقيق و تصحيح آقاى على اكبر غفارى و حواشى محققانه و سودمند مرحوم علامه شعرانى منتشر شده است . 11. منابع شرح حال اين عالم بزرگوار را پيشتر نگاشته ايم حوزه شماره 30/10.
12. مرحوم[ مولى خليل غازى قزوينى] بر[ كافى] دو شرح دارد:
الف شرح فارسى بنام[ الصافى فى شرح الكافى] اين شرح چاپ شده است . ( الذريعه ج 14.27 ج 13.6).
ب شرح عربى بنام[ الشافى فى شرح الكافى] كه گويا چاپ نشده است و درالذريعه ج 13.6 گزارشى از نسخه هاى موجود آن ارائه شده است .
13.ملاخليل غازى از عالمان بزرگ و فقهاء قرن يازدهم هجرى است . مرحوم مدرس تبريزى وى رااينگونه ستوده است: فقيه محدث حكيم مدقق متكلم محقق دراخلاق فاضله طاق جامع كمالات و فضائل ...است].
وى مسلك اخبارى داشت و آراءمنحصر بفردى ابراز مى كرد. براى آگاهى از شرح حال و آثار وى رك : (رياض العلماء ج 2.261 روضات الجنات ج 3.269امل الامل ج 2.112 تنقيح المقال ج 1.403 جامع الرواه ج 1.298 سلافه العصر.491 ريحانه الادب ج 4.450).
14. علامه مجلسى[ محمدباقر بن محمدتقى] مروج دين ناشر آثاراهل بيت معروف تر و مشهورتراز آن است كه دراين مجال بتوان از آن سخن گفت . بگفته مرحوم مدرس تبريزى او: فقيهى است كامل سبحانى محقق مدقق متكلم جامع معقول و منقول در فقه و تفسير و حديث و درايه و رجال واصول فقه و كلام و ديگر علوم دينيه مسلم خاص و عام بوده است. علامه مجلسى با كاوشهاى ژرف و گسترده و تدوين آثار گرانقدر خدمت بزرگى به جامعه اسلامى نموده است . بااينهمه متاسفانه از جلالت علامه مجلسى و عظمت مرتبت وى تعبير سوء شده و هرگونه اظهار نظر و طرح اصلاحى پيرامون آثار وى با برخوردهاى عاميانه و كج انديشانه طرد و رد شده است . دراينجا شايسته است سخن علامه سيدمحسن امين عالم بيدار و زمان شناس و تعهد فهم را بياوريم و بگذريم: فضل المجلسى لاينكر و تصانيفه الكثيره التى انتفع بهاالناس لاتقدر. لكن لايخفى ان مولفاته تحتاج الى زياده تهذيب و ترتيب . و قد حوت الغث و السمين و بياناته و توضيحانه و تفسيره و للاحاديث و غيرها كثيرمنه كان على وجه الاستعجال الموجب قله الفائده والوقوع فى الاشتباه . و كلمات القوم فى حق المجلسى مشوبه بنوع من العصيبه مع ماللرجال من فضل لاينكر... اعيان الشيعه ج 183.9 براى آگاهى از شرح حال تاليفات و آثار علامه مجلسى رك : فيض القدسى فى ترجمه العلامه المجلسى چاپ شده در جلد 102 بحارالانوار چاپ بيروت بحارالانوار ج 1 مقدمه تحقيقى وارجمند مرحوم آيه الله ربانى شيرازى اعيان الشيعه ج 9.182 روضات الجنات ج 2.78 لولوه البحرين .55 ريحانه الادب ج 5.191امل الامل ج 2.248 رياض العلماء ج 5.39 مصفى المقال .94 معجم المولفين ج 9.91 فوائدالرضويه ج 2.410 و ... 15.مرآت العقول فى شرح اخبار آل الرسول] بهترين و مفصل ترين شرح كافى است . علامه مجلسى بااحاطه وسيع و تسلط كامل براخبار و روايات شرحى عطيم وارجمند را بوجود آورده واسناد آن را بدقت به نقد كشيد واحاديث ضعيف صحيح و ... رااز هم جدا ساخته است . علامه دراظهار نظر پيرامون سند روايت دليل خود بر ضعف يا توثيق را ذكر نمى كند ولى بااينهمه اظهار نظراز سوى عالمى چون او زمينه تحقيق واظهار نظر را براى محققان و پژوهشگران بوجود مى آورد.
شرح علامه با توجه به تاخرش از شرح ملاصدرا ملا محسن فيض و ديگر شروح حاوى مضامين عالى و نكات ارزنده آنها نيز هست . واين ويژگى بر والائى وارزش شرح وى افزوده است .
[ مرآت العقول] در چهار جلد بزرگ چاپ سنگى شده است واينك به همت[ دارالكتب الاسلاميه] بتدريج با تحقيق و تصحيح چاپ و منتشر مى شود كه تاكنون 15 جلد آن از آغازاصول كافى تا آخر[ كتاب الصلاه] منتشر شده است .
16.من لايحضره الفقيه معروفترين و بزرگترين كتاب شيخ صدوق است .اين كتاب بارها به چاپ رسيده است از جمله : با تصحيح و تحقيق سيدحسن موسوى خرسان در چهار جلد همچنين با تحقيق و تعليق دقيق آقاى على اكبر غفارى در چهار جلد كه اين چاپ براساس چهارده نسخه خطى ارزشمند تصحيح شده است . آقاى غفارى بجز تصحيح دقيق متن شرحها و تعليق هائى بر گرفته از شرحهاى[ من لايحضر] بدان افزوده است .
علامه بحرالعلوم مى گويد: برخى از بزرگان از فقهاء احاديث[ من لايحضر] را با توجه به زيادى قدرت حفظ صدوق و نيكوئى ضبط وى در روايت و تاخر[ من لايحضر] بر[ كافى] واز آن روى كه صدوق صحت احاديث كتاب را ضمانت كرده است و طبق احاديث آن فتوى داده و آنها را بين خود و خدا حجت قرار داده ترجيح داده اند اين است كه مراسيل [صدوق] را در[ من لايحضر] در حجيت واعتبار همانند مراسيل[ ابن ابى عمير] دانسته اند]. (رجال بحرالعلوم ج 3.300).
[من لايحضر] براساس شمارش صاحب حدائق 566 باب و 5963 حديث دارد. ازاين احاديث 3913 حديث آن مسند و 2050 حديث مرسل مى باشد. (لولوه البحرين .395).
عالمان و محدثان زيادى بر[ من لايحضر] شرح نگاشته و حاشيه زده اند كه برخى از آنها درالذريعه ج 14.93 و ج 6.223 به بعد معرفى شده است .
17.محمدابن على ابن بابويه معروف به[ ابن بابويه] و[ شيخ صدوق] فقبه بزرگ محدث عاليقدر واز ستارگان پرفروغ آسمان فقه شيعى واز مروجان مكتب در نيمه دوم سده چهارم هجرى است . على ابن بابويه كه از نداشتن فرزند رنج مى برد نامه اى به امام زمان ( ع ) مى نگارد و بوسيله[ حسن ابن روح] نايب سوم امام[ ع] به حضور آن حضرت فرستاده تقاضاى دعا براى فرزند مى نمايد.امام ( ع ) ضمن پاسخ نامه نويد فرزندى فقيه و پاك سرشت را به وى مى دهد كه پس از مدتى كوتاه [ شيخ صدوق] بدنيا مى آيد (رك : كمال الدين تمام النعمه .276 غيبت شيخ طوسى .194) براى آگاهى از شرح حال مسافرتهاى علمى و آثار و تاليفات وى رك : (مقدمه محققانه و عالمانه آيه الله ربانى شيرازى بر معانى الاخبار رجال شيخ طوسى .156 رجال نجاشى .302 تنقيح المقال ج 3.154 مستدرك الوسائل ج 3.524 مجالس المومنين ج 1.454 مجمع الرجال ج 5.269 رجال بحرالعلوم ج 3.292 روضات الجنات ج 6.132 خلاصه الاقوال .147 جامع الرواه ج 2.154 فوائد الرضويه .560 مفاخراسلام ج 3.167 ريحانه الادب ج 3.434 فهرست شيخ طوسى .184 معجم المولفين ج 11.3اعيان الشيعه ج 10.24 و...)
18....ملامحمدتقى مجلسى از فقهاء محدثان و عارفان گرانقدر اسلامى است .او درابعاد گوناگون علوم اسلامى تبحرى ويژه داشت . شرحها و حاشيه هاى علمى و تحقيقى وى بهترين گواه ژرف نگرى و گستردگى اطلاعات اين عالم بزرگواراست .
[ملامحمد تقى مجلسى] عارفى صاحبدل بود و دراين راه به مقامات والايى رسيده بود. (روضه المتقين ج 5.451) براى آگاهى از شرح حال چگونگى آثار و مقامات علمى و عرفانى وى رك : (روضات الجنات ج 2.118 لولوه البحرين .60 ريحانه الادب ج 5.199 مستدرك الوسائل ج 3.416امل الامل ج 2.252 رياض العلماء ج 5.47اعيان الشيعه ج 9.192 چاپ بيروت معجم المولفين ج 9.137 رياض العلماء.439
19. همانگونه كه در متن مقاله آمده است مرحوم مجلسى دو شرح بر [من لايحضر] دارد يكى فارسى كه معروف به[ اللوامع القدسيه] است و ديگر عربى كه آن را[ روضه المتقين] ناميده است .
[ روضه المتقين] به كوشش موسسه كوشانپور با تحقيق تعليق و تصحيح آقايان : شيخ على پناه اشتهاردى و سيدحسين موسوى كرمانى در 14 جلد منتشر شده است . [ استبصار] در چهار جلد با تعليق و تصحيح سيد حسن موسوى خرسان منتشر شده است .
20.تهذيب الاحكام يكى از چهار كتاب معتبر شيعه كه شرحى است بر مقنعه شيخ مفيد.[ تهذيب] 393 باب و 13590 حديث دارد.اين كتاب از آغاز نگارش تاكنون مورد توجه بوده و هماره محور بحثها و تحقيقات عاليه فقهى در مسيراستنباط قرار گرفته است . مرحوم سيدهاشم بحرانى [ تهذيب] را ترتيب نيكوئى داده و هر حديث را در باب مناسب خود قرار داده و برخى ازاشتباهات دراسناد را نيز يادآور شده است . ( الذريعه ج 4.64) تهذيب الاحكام بجز چاپ سنگى در دو جلد با تحقيق و تصحيح آقاى سيد حسن موسوى خرسان در 10 مجلد به چاپ رسيده است . و اينك نيز با هميارى تنى چنداز محققان در حال تحقيق و تصحيح است كه اميداست در آينده نزديك انتشار يابد. تهذيب همواره مورد توجه عالمان فقيهان و محدثان بوده و بر آن شرحها و حاشيه هاى زيادى نگاشته اند كه برخى از آنها در الذريعه ج 4.505 ج 13.155 ج 6.51 مقدمه[ استبصار] ر - خ آمده است .
21 .الاستبصار فيمااختلف من الاخبار اين كتاب نيزاز آثار گران ارج شيخ طوسى و يكى از چهار كتاب معروف و معتبر شيعه است . شيخ دراين كتاب ابتدا فتواى خود را آورده و سپس اخبار موافق را ذكر مى كند و آنگاه اخبار مخالف و معارض همان مورد را مى آورد و به نقد و تحليل كشيده شرح مى دهد و به چگونگى جمع آنها مى پردازد.
استبصار براساس شمارش خود شيخ .5511 حديث دارد. اين كتاب گرانبها داراى شرحها و حاشيه هاى زيادى است .از ميان اين شروح [ استقصاءالاعتبار فى شرح الاستبصار] تاليف محمدابن الحسن زين الدين العاملى از شروح ارجمند و حاوى تحقيقات و فوايدارزشمند رجالى است .اين كتاب به كوشش[ موسسه آل البيت] مراحل تحقيق و تعليق را مى گذراند كه اميداست در آينده نزديك انتشار يابد. براى آگاهى از شروح تعليقات و حاشيه هاى استبصار رك : ( الذريعه ج 2.15 ج 6.17 ج 13.83 مقدمه استبصار بقلم علامه محقق - شيخ محمدعلى غروى اوردبارى .ض - ق ).
22. منابع شرح حال شيخ الطائفه را پيشتر نگاشته ايم حوزه شماره 10.27.
23.تفصيل وسائل الشيعه الى تحصيل مسائل الشريعه] معروف به [وسائل الشيعه] محور بحثها و تحقيقات و مداراستنباط احكام فقهى است .
مرحوم حر عاملى اين كتاب را براساس كتب اربعه و .180 كتاب ديگر با ترتيبى نيكو و تبويبى ارجمند تدوين و تاليف كرده است . (مقدمه وسائل ج 1.ص يز) مولف اين اثر گرانقدر در سامان بخشيدن به آن .20 سال تلاش كرده است .
[وسائل الشيعه] به سه بخش تقسيم شده است :
الف - مقدمه العبادات شمال 31 باب .
ب بخش اصلى 51 كتاب مطابق كتب فقهى از طهارات تا ديات .
ج خاتمه كه شامل 12 فائده است از جمله معرفى ماخذ و منابع وسائل طرقى كه مولف توسط آنان از مولفين آن منابع نقل حديث كرده حديث واحوال رواه حديث بترتيب حروف تهجى و.
مجله حوزه شماره 7.153 تراثنا شماره اول ). 24. شيخ حر عاملى پس ازاتمام[ وسائل] به خواهش جمعى فهرستى جامع بر آن نوشته است و به درخواست جمعى ديگر خلاصه اى از وسائل را در مجموعه اى بنام[ هدايه الامه] نگاشته كه براى آشنائى اجمالى به مدارك فقهى بسيار مفيداست . شيخ سپس به شرح وسائل زير عنوان[ تحرير وسائل الشيعه] شروع كرد كه نا تمام ماند. ( الذريعه ج 4.352 روضات الجنات ج 7.97 علم الحديث .86) وسائل .35850 حديث دارد كه طبق تنظيم مولف در شش جلد تاليف يافته و مجموعه آن در سه جلد بزرگ بارها درايران چاپ سنگى شده است آنچه كه اينك متداول است چاپ .20 جلدى آن است . دراين چاپ منابع اصلى احاديث با تعيين صفحه ماخذ بيان گرديده جايگاه اخبارى كه تقطيع شده يا مولف به قبل و بعدارجاع داده تعيين شده است . تعليق و تحقيق و تصحيح اين 20 جلد به پايمردى و سخت كوشى شادروان مرحوم آيه الله ربانى شيرازى سامان يافته است . واينك[ موسسه آل البيت] مشغول تحقيق و تصحيح مجدد و نشر آن است . براى آگاهى از كيفيت اين كار رك : (مجله حوزه شماره 7.153 مجله تراثنا شماره اول)[ .55. وسائل الشيعه] را تنى چنداز عالمان و فقيهان شرح كرده يا بر آن حاشيه زده اند و برخى ديگر نيز در تبيين مواضع ارجاعات شيخ تحقيق نموده اند. براى آگاهى ازاين كارها رك : ( الذريعه ج 4.353 ج 13.150 وسائل الشيعه مقدمه ص يح يط). و در همين زمينه لازم است يادى شوداز كار گران ارج و عظيم مرحوم آيه الله بروجردى . وى با آگاهى عظيم و گسترده از روايات رجال منابع حديث هيچ كدام از منابع موجود را كافى براى مقصود نمى دانست . مرحوم آيه الله بروجردى بااهميت وارجى كه براى[ وسائل الشيعه] قائل بود آن رااز جهات گوناگونى نارسا مى دانست .ازاين رو در انديشه بوجود آوردن يك[ مجموعه روائى فقهى] عظيمى برآمد. و براى سامان بخشيدن به آن گروهى از محققان و عالمان از شاگردان خويش را گرد آورد. تلاش آن گروه بااشراف و نظارت مرحوم آيه الله بروجردى مرحله اول كار يعنى جمع آورى روايات را - محدودتراز طرحى كه در انديشه ايشان بود - به پايان برد.اين مجموعه گرانقدر كه[ جامع احاديث الشيعه] نام گرفت تا پايان كتاب الطهاره در حيات مرحوم آيه الله بروجردى تا كنون 12 جلداز آن منتشر شده است .اين كتاب داراى مزايا و ويژگيهاى ارجمند و قابل توجهى است .
براى آگاهى از چگونگى تاليف و چگونگيهاى آن رك : (جامع احاديث الشيعه ج 1 مقدمه ص ى ذ مجله حوزه شماره 9.64 مصاحبه استاد ستوده .)
براى آگاهى از شرح حال و چگونگى آثار مرحوم شيخ حر عاملى رك : (سلافه العصر.367امل الامل ج 1.141 جامع الرواه ج 2.90 سفينه البحار ج 1.242 الفوائدالرضويه .473 لولوه البحرين .76 مستدرك الوسائل ج 4.390 مصفى المقال .401 روضات الجنات ج 7.96 اعيان الشيعه ج 9.167 ريحانه الادب ج 2.30 رياض العلماء ج 5.63 معجم المولفين ج 9.205الاعلام ج 6.321 و ...) 25. الوافى كتابى است عظيم جامع احاديث[ كتب اربعه] . مولف بزرگوار احاديث مكرر كتب اربعه را حذف كرده و بياناتى در توضيح اخبار و جمع مختلفات آن آورده است . مرحوم فيض بااين كاراز يكسو از حجم كتاب كاسته واز سوى ديگر با توضيحات و بيانات دقيق كار را براى مراجعان آسان نموده است .
توضيحات مرحوم فيض با توجه به ذوق سرشار ممارست وى در فهم احاديث واطلاعات وسيع اواز قرآن سنت و حكمت اسلامى در خور توجه است .
مرحوم سيد محسن امين نوشته اند كه : علامه بحرالعلوم طباطبائى به وافى توجه ويژه اى داشت وافى را درس مى داد و صاحب مفتاح الكرامه را دستور داده بود تا تقريرات وى را پيرامون وافى جمع آورى كند. ( اعيان الشيعه ج 9.168).
[ وافى] براساس تبويب مولف شامل سه مقدمه چهارده كتاب و يك خاتمه است مجموعه [وافى] براساس شمارش مرحوم علامه سيدصادق بحرالعلوم داراى 273 باب و 000.50 حديث است (لولوه البحرين 122) مقدمه نخستين در راههاى شناساسى علوم دينى و مقدمه دوم در شناساندن اسناد حديثها و بالاخره مقدمه سوم در تبيين اصطلاحاتى است كه دراين كتاب به كار گرفته شده است . خاتمه آن نيز دراسناد حديث هاى تهذيب استبصار و من لايحضره الفقيه است كه مولفين آنها بخاطر رعايت اختصاراز آغاز احاديث حذف و در پايان كتابها يادآور شده اند.
وافى هميشه مورد توجه محققان از محدثان و فقيهان بوده و عالمانى چند بر آن شرح نوشته يا حاشيه زده اند: ( الذريعه ج 6.229 ج 14.165) وافى با برخى از حواشى آن بارهاى بار در سه جلد بزرگ چاپ و منتشر شده است . واينك به كوشش[ مكتبه اميرالمومنين العامه] با حروف چينى جديد و تصحيح و تعليق در دست چاپ است .
26. شرح حال اين عالم بزرگ و فيلسوف عاليقدر را پيشتر نگاشته ايم حوزه شماره 7.20.
و نيز نگاه كنيد به : (لولوه البحرين .121 رياض العلماء ج 5.180 سلافه العصر.499 معجم المولفين ج 12.12 فوائدالرضويه .633 و ...).
27 . بحارالانوار الجامعه لدرراخبارالائمه الاطهار كتابى است عظيم و مجموعه اى است بسيار گرانقدر و سرشاراز حقايق و تعاليم زندگى سازاسلامى .
بحارالانوار بحق درياى موج خيز و نا پيدا كرانه اى است از تعاليم قرآن و معارف آفتابسان ائمه اطهار[ ع] . بااينهمه [بحارالانوار] نياز به تهذيب و تعليق و بازنگرى دارد. واين كار هرگز به معناى كم ارجى كار علامه نخواهد بود. علامه عاليقدر و مفسر بزرگ قرآن مرحوم طباطبائى سالها پيش و به هنگام چاپ نوين اين كتاب اين كار را آغاز كردند. كه متاسفانه برخى از سطحى نگران تنگ نظرانه ازاين عمل ارزشمند علامه طباطبائى بر آشفتند و آن را نوعى توهين به علامه مجلسى دانستند و مالا تعليقات و توضيحات علامه طباطبائى از جلد 6 به بعد متوقف ماند. (مهرتابان .3539) براى آگاهى از چگونگى كار تاليف[ بحارالانوار] وابعاد وسيع اين تلاش شگرف نگاه كنيد به : (مقدمه محقق ارجمند آقاى بهبودى در جلد [ صفر].24 - 8 ج 103.11 - 5 چاپ بيروت شيخ آقا بزرگ 124 - 120 مهدى موعود ترجمه جلد سيزدهم بحار مقدمه . پس از تاليف و نشر بحارالانوار تحقيقاتى چند پيرامون آن انجام شده برخى از عالمان جلدهائى از آنرا ترجمه كرده يا تلخيص نموده اند و برخى ديگر بر بحارالانوار يا برخى از جلدهاى آن مستدرك نوشته اند. براى آگاهى ازاين كارها رك : جلد[ صفر] 50 - 48 چاپ بيروت مهدى موعود مقدمه .91 - 94.
28. الجامع الصحيح معروف به[ صحيح بخارى] اولين كتاب از[ صحاح ششگانه] اهل سنت است . عالمان اهل سنت از ميان تمام كتب حديث و مسانيدشان شش كتاب انتخاب نموده اند و آنها را در درجه اول از وثاقت دانسته اند.از ميان اين شش كتاب صحيح مسلم و بخارى را صحيح ترين آنها دانسته و برخى در تعظيم و تجليل ازاين دو كتاب راه افراط را پيموده تا آنجا كه نووى در شرح صحيح مسلم مى گويد: علما دراين مطلب متفق و هم عقيده هستند كه صحيح ترين كتابها پس از قرآن مجيد صحيحين است (شرح صحيح مسلم ج 1.15)اين حجر مكى مى گويد: صحيح بخارى و صحيح مسلم به اتفاق و اجماع علماء پس از قرآن مجيد صحيترين كتابها هستند. الصواعق المحرقه .5 و نيز بنگريد به : و فيات الاعيان ج 4.208 كشف الظنون ج 1.541ارشادالسارى ج 1.28 و ...
ازاين نگرش افراطى كه بگذريم در ميان انديشمندان اهل سنت عالمان واقع بين و آزادانديشى نيز هستند كه آگاهانه به[ صحاح] نگريسته و آنها را نقد كرده اند. رك : ( اضواء على السنه المحمديه از عالم آزادانديش محمودابوريه] براى آشنايى بيشتر با صحيحين رك : (دراسارت عن الحديث والحمدثين هاشم معروف حسنى سيرى در صحيحين محمدصادق نجمى .
بهرحال بخارى پس ازاظهار علاقه استادش اسحاق بن راهويه به جمع آورى احاديث صحيح سنت رسول الله[ ص] نگارش اين كتاب را مى آغازد و براى جمع آورى آن تلاشى عظيم را بكار مى بندد. وى مى گويد:[ من اين صحيح رااز ميان .600 هزار حديث گزينش كرده ام] (فتح البارى مقدمه .4 اضواء على السنه المحمديه .300).
فريد وجدى مى گويد:[ خارى در بدست آوردن حديثهاى صحيح همت عالى و ذوق سرشار داشت او براى بدست آوردن احاديث به خراسان عراق شام و مصر مسافرت نمود و با حفظ حديث ملاقات كرد و در مجالس محدثان شركت جست واز آنها حديث فرا گرفت] .
(دائره معارف القرن العشرين ج 2.56). براساس نوشته ابن حجر عسقلانى صحيح بخارى .7397 حديث دارد كه با حذف مكررات 2602 حديث خواهد بود در تعداداحاديث صحيح بخارى اختلاف نظرهائى وجود دارد (رك : علم الحديث .47). صحيح بخارى چاپهاى متعددى دارد از جمله بهترين آنها مى توان[ صحيح بخارى] چاپ مصر را نام برد كه با دستيارى يك هيئت علمى شانزده نفره تصحيح و چاپ شده است . چاپ ديگر چاپ بسيار دقيق احمد محمد شاكراست با حواشى و شرح برخى مشكلات براساس نسخه قونيه (كه صحيحترين نسخه است ) در 9 جلد . 29.[ محمدابن اسماعيل بخارى] از دانشمندان مشهور و مورد اعتماداهل سنت است .او علاقه فراوانى به حديث و جمع آورى آن داشت . وى براى جمع آورى[ صحيح بخارى] 16 سال تلاش كرد.
براى آگاهى از شرح حال بخارى و[ صحيح] وى رك : تاريخ بغداد ج 2.4 تذكره الحفاظ 2.132 شذرات الذهب 2.134 طبقات الحنابله 1.271العبر ج 2.12الكنى والالقاب 2.71الوافى بالوفيات 2.206 وفيات الاعيان 3.329 ريحانه الادب 1.237 روضات الجنات ج 7.278 علوم الحديث و مصطلحه .396اضواء على السنه المحمديه .229 سيرى در صحيحين .51 سير حديث دراسلام .381 معجم المولفين 9.52 و ...
30. حاجى خليفه 82 شرح[ صحيح بخارى] را يادآورى كرده است . عالمان و محدثان اهل سنت كارهاى مختلفى درارتباط با[ صحيح بخارى] انجام داده اند كه اين كارها به همراه شرحها و ... در كشف الظنون ج 1.545 - 555 معرفى شده است .
31.احمدابن على معروف به[ ابن حجر عسقلانى] دانشمندى است آگاه اديب مورخ و حديث شناس . مرحوم مدرس تبريزى مى گويد:[ فقيهى محدث رجالى اديب كامل جامع ازاكابر فقهاء و محدثين شافعيه قرن نهم هجرت مى باشد[ فتح البارى] وى بتنهائى دراثبات تبحر وى كافى است] . ريحانه الادب ج 7.470. براى آشنايى بيشتر رك : (روضات الجناب ج 1.345 ريحانه الادب ج 7.470 معجم المولفين ج 2.20 شذرات الذهب ج 7.270 حسن المحاضره ج 1.206البدرالطالع ج 1.87 و ...)
32 . فتح البارى فى شرح البخارى مفصل ترين و بهترين شرح صحيح بخارى است . جلداول آن مقدمه اى است مفصل شامل بحثهاى جالبى پيرامون : چگونگى ثبت روايتها توضيح الفاظ غريب و مشكل اخبار توضيح و تشريح اسماء كنيه ها القاب انساب تشريح و تبيين اسماء مهمله و ...
اين شرح با تحقيق و مقابله عبدالعزيزابن عبدالله و به اشراف محب الدين الخطيب در 13 جلد بزرگ منتشر شده است . كتابها حديثها و بابها را[ محمد فواد عبدالباقى] شماره گذراى كرده است . بدينسان يافتن روايت دراين شرح براساس المعجم المفهرس لالفاظ احاديث النبويه، آسان گشته است .
33. (601 - 600.5 صحيح مسلم دومين كتاب از مجموعه [صحاح سته] .اين كتاب داراى 7275 حديث است كه با حذف مكررات بالغ بر 4000 حديث مى گردد. (تقريب النواوى .51).
فواد عبدالباقى مى گويد : مسلم كتابش را در 15 سال تاليف كرد و در آن 12 هزار حديث گردآورد واز آنجا كه مسلم گاه يك حديث رااز طرق مختلف روايت مى كند من احاديث اصلى آن را بدون توجه به طرف آنها بدقت شماره كردم كه مجموعه آنها به 3033 حديث رسيد] (صحيح مسلم ج[ براى آشنائى بيشتر با چگونگى تاليف و خصوصيات[ صحيح مسلم] رك : ( اضواء على السنه المحمديه .308 سيرى در صحيحين صحيح مسلم جلد 5.593).
صحيح مسلم چاپهاى متعددى دارد از جمله : نسخه زيبائى كه پس از تطبيق با نسخه هاى خطى و چاپى بسيار و با پاورقيهاى محمد شاكر در 8 جزء و در دو مجلد ضخيم چاپ شده است .
2 چاپ احمد محمد شاكر باحواشى و شرح مشكلات در 9 جلد.
3. چاپ تحقيقى و بسيار جالب فواد عبدالباقى در 5 جلد كه 4 جلد آن متن[ صحيح] است با گزينشى از شرح نووى و جلد پنجم شامل فهرستهاى فنى گوناگون از جمله فهرست تمام احاديث براساس حروف الفباء.اين فهرست در مراجعه به كتاب بسيار مفيداست .
34. ابوالحسين مسلم بن حجاج قشيرى نيشابورى از محدثان و عالمان مشهور و معتبراهل سنت است . وى علاقه فراوانى به دانش اندوزى فراگيرى حديث و نشر آن داشت . براى جمع آورى واخذ حديث به حجاز عراق شام مصر و چندين بار به بغداد مسافرت كرد. براى آگاهى بيشتراز شرح و تاليفات وى رك : (تاريخ بغداد ج 13.100 و فيات الاعيان ج 2.119 مختصر دول الاسلام ج 1.124 شذرات الذهب ج 2.144 تذكره الحفاظ ج 2.150ابن اثير ج 7.95 ريحانه الادب ج 4.461 معجم المولفين ج 12.233 و ...).
35. شرحها حاشيه ها ! مستدركات و كارهاى انجام شده پيرامون[ صحيح مسلم] را در كشف الظنون ج 1.557 - 558 ببينيد.
(... المنهاج فى شرح صحيح مسلم ابن حجاج همراه با متن[ صحيح مسلم] در 18 جلد و 9 مجلد منتشر شده است . فواد عبدالباقى نيز خلاصه اى از آن شرح را در پانوشتهاى چاپ خود آورده است .
37.از عالمان و محققان قرن هفتم هجرى است . مرحوم مدرس تبريزى مى گويد: [از مشاهير و مدققين علما و محدثين عامه مى باشد كه حافظ حديث و به تمامى انواع آن بصير و بسيار مدقق بود.اوقاتش تنها در وظائف علميه مصروف بود. در مذاكرات علميه دينيه با تمام وقار و سكينه بود]. (ريحانه الادب ج 6.265). براى آگاهى از شرح حال و تاليفات وى رك : (تذكره الحفاظ ج 4.250 شذرات الذهب ج 5.354الكنى والالقاب ج 3.272النجوم الزاهره ج 7.278 روضات الجنات ج 8.215 ريحانه الادب ج 6.265 و .36 .
38. سنن ابى داود مولف اين كتاب رااز مسموعات خويش از ثقات جمع كرده و به نظراحمدابن حنبل رسانيده كه احمداز آن به شايستگى تجليل و تمجيد كرده است .ابوسليمان خطابى گفته است كه: [در احكام دينى كتابى مانند آن نوشته نشده] ابو داود مى گويد: پانصد هزار حديث نوشتم واز آنها كتاب[ سنن] راانتخاب كردم و در آن چهار هزار و هشتصد حديث صحيح و مشابه آن گرد آوردم بدانسانكه هيچ يك از سنن نبوى در آن فروگزار نشده است . ( التاج الجامع للاصول ج 1.15 اضواء على السنه المحمديه .317 علم الحديث .41 مقدمه سنن ابى داود چاپ محمد محيى الدين عبدالحميد.) براى آگاهى از[ سنن ابى داود] و چگونگى آن رك : (سنن ابى داود ج 1.916اضواء على السنه المحمديه .317 علم الحديث .52 سنن ابى داود ج /09/1
سنن ابى دواد چاپهاى متعددى دارد از جمله : چاپ 4 جلدى با تحقيق و تعليق محمد محيى الدين عبدالحميد و ديگر چاپ 5 جلدى با فهرستهاى فنى شمارش ابواب تخريج احاديث همراه شرح آن به نام[ معالم السنن] با تحقيق و تعليق عزت عبيدالدعابس عادل السيد اين چاپ فهرستى دارد شامل تمام احاديث كتاب براساس حروف الفبا كه براى محققان و پژوهشگران بسيار مفيداست . (ج 5.791 - 461).
39.سليمان بن اشعث دشتستانى معروف به ابى داود از محدثان و حافظان اهل سنت است . وى براى تاليف و تدوين[ سنن] بارها به بغداد رفته و سياحتها نموده واز مشايخ بزرگ خراسان عراق شام مصر مكه و مدينه حديث دريافت داشته است . وى از شاگردان احمدابن حنبل است وتنى چنداز محدثان و بزرگان از وى حديث دريافت داشته انداز جمله[ ترمذى و نسائى] .
براى آگاهى بيشتر رك : ( البدايه والنهايه ج 11.54 تاريخ بغداد ج 9.5 و فيات الاعيان ج 1.268الذريعه ج 1.416 شذرات الذهب ج 2.169 هديه الاحباب .15 معجم المولفين ج 4.255 ريحانه الادب ج 7.94 روضات الجنات ج 4.338).
40 . شرحها حاشيه ها و تلخيصهاى[ سنن ابى داود] را در كشف الظنون ج 2.41006 100بنگريد.
41. الجامع الصحيح يا [سنن ترمذى] يكى از [صحاح سته] واز كتب معتبر نزداهل سنت است . مولف آن مى گويد: [اين كتاب را پس از نگارش به عالمان حجاز خراسان و عراق عرضه كردم همگان آن را پسنديدند. هر كس اين كتاب را در خانه اش داشته باشد. مثل اين است كه پيامبر در خانه اش سخن مى گويد]( تذكره الحفاظ ج 2.188 ترمذى ج 1.3)امتياز ارجمند كتاب ترمذى اين است كه به چگونگى حديث مى پردازد و گاه وجوه استدلال را بيان مى كند. صحيح ترمذى بيش از پنجهزار حديث دارد( التاج ج 1.15) براى آشنايى بيشتر بااين كتاب رك : ( الجامع الصحيح و هو سنن الترمذى ج 1.66 - 73 84 - 90 مقدمه احمد محمد شاكر اضواء على السنه المحمديه[ .(318. صحيح ترمذى] چاپهاى متعددى دارد از آن جمله است : چاپ بولاق در دو جلد و ديگر چاپ 5 جلدى است كه با تحقيق و تعليق و شرح احمد محمد شاكر شروع شده و پس از وى جلد سوم آن را محمد فواد عبدالباقى با تحقيق و تعليق و تخريج احاديث ادامه داده و جلد 4 و 5 آن نيز با تعليق و تحقيق ابراهيم عطوه عوض بچاپ رسيده است .استاداحمد محمد شاكر در مقدمه اى مفصل و ارجمند از تصحيح و شيوه هاى آن از فهرست نگارى و كاركرد مستشرقين دراين زمينه به تفصيل بحث كرده و پندار پيشگامى غريبها در فهرست نگارى را رد كرده و دردمندانه نكات ارجمندى را يادآورى كرده است . چاپ ديگر در 5 جلد با تحقيق و تصحيحى عبدالوهاب عبداللطف و عبدالرحمن محمد عثمان در مصر چاپ شده است . 42. ابو عيسىمحمد بن عيسى ترمذى فقيه مورخ و محدث حافظ عالمى است آگاه به حديث شناسى وى در ميان عالمان اهل سنت اولين كسى است كه حديث را به صحيح حسن و ضعيف تقسيم كرد.
مرحوم مدرس تبريزى وى رااينگونه ستوده است: [از مشاهير واعلام حفاظ و محدثين عامه و در شمارائمه و پيشوايان ايشان و در قوه حافظه بى بديل وازاكابر شاگردان امام بخارى بود]. (ريحانه الادب ج 1.332) وى شاگرد بخارى بوده و براى جمع آورى آن به حجاز عراق و خراسان سفر كرده واز مشايخ آنجا حديث شنيده است .
براى آشنائى بيشتر با زندگانى و چگونگى آثار وى رك : ( الفهرست .289 به تصحيح رضا تجدد تذكره الحفاظ ج 2.187البدايه والنهايه ج 11.66 شذرات الذهب ج 2.174اضواء على السنه المحمديه .318 كامل ابن اثير ج 7.152 هديه العارفين ج 2.19 ريحانه الادب ج 1.332 مقدمه صحيح ترمذى .77).
43. شرحها و كارهاى انجام شده پيرامون [صحيح ترمذى] در كشف الظنون ج 1.559 معرفى شده است .
44.اين شرح همراه با متن در سالهاى 1350 و 1352 در مصر در 12 جلد بچاپ رسيده است .
45.محمدابن عبدالله معروف به [ابن عربى] از محققان و دانشمندان توانمند قرن ششم هجرى است .او در حديث فقه اصول تفسير و علوم ادبى آگاهيهاى ارزشمندى داشت . گويند كتاب [انوارالفجر فى تفسيرالقرآن] وى هشتاد مجلد بوده است . براى آگاهى بيشتر رك : (ريحانه الادب ج 8.111 و فيات الاعيان ج 1.619 طبقات المفسرين .34 شذرات الذهب ج 4.141 تذكره الحفاظ ج 4.86البدايه والنهايه ج 12.228 معجم المولفين ج 10.242 و ...)
46. قوت المغتذى على جامع الترمذى) تاليف جلال الدين سيوطى (كشف الظنون ج 1.559).
47.سنن النسائى اين كتاب نيزاز جمله[ صحاح سته] است . معروف است كه پس از نگارش سنن نسائى كسى از امراء از وى پرسيد: آيا تمامى احاديث سنن صحيح است ؟ پاسخ داد نه . وى گفت : تنهااحاديث صحيح را براى ما جمع كن .ازاين روى نسائى از سنن كبير خود كتابى ديگر گزينش كرد و نام آن را[ المجتبى] نهاد. واين كتاب در شمار[ صحاح سته] است . سنن نسائى جامع مزاياى كتب ششگانه است و در ميان آنها به كثرت تكرار معروف مى باشد.اين كتاب با شرح سيوطى و حاشيه سندى با حروف[ معرب] و تصحيح شيخ حسن محمدالمحمودى در 8 جلد در قاهره و اخيرا در بيروت چاپ شده است . در كراچى نيز با همين خصوصيات و بدون تصحيح در يك جلد بزرگ چاپ سنگى شده است .
سنن نسائى شرحها و حاشيه هائى دارد از جمله شرح سيوطى به نام [زهرالربى] و حاشيه سندى و ...اين دو چنانكه گذشت با متن نسائى چاپ شده اند (رك كشف الظنون ج 2.1006.) ابوعبدالرحمن احمد بن شعيب از محدثان فقيهان و مولفان بزرگ اسلامى است . مرحوم مدرس تبريزى مى گويد: [از مشاهير حفاظ و محدثين اهل سنت و جماعت و يكى ازاصحاب سته ايشان است . در عصر خود افقه مشايخ مصر واز هد و اعبدايشان بود] (ريحانه الادب ج 6.167) نسائى به نيشابور عراق شام مصر حجاز والجزيره مسافرت كرد و بسيارى از وى اخذ حديث كردند. وى علاقه شديدى به تشيع داشت و برخى وى را شيعه دانسته اند. مرحوم سيد محسن امين شرح حالش را در[ اعيان الشيعه] آورده و فصلى پيرامون تشيع وى نگاشته است . ( اعيان الشيعه ج 2.602) وى سفرى به شام رفت و پس از برخورد با كج رويهاى آنان درباره على ( ع ) كتاب[ الخصائص فى فضل على ابن ابيطالب] را نگاشت .
براى آگاهى بيشتر رك : ( اعيان الشيعه ج 2.602 ريحانه الادب ج 6.167 روضات الجنات ج 1.209 و فيات الاعيان ج 1.25 شذرات الذهب ج 2.239 حسن المحاضره ج 1.197النجوم الزاهره ج 3.188 طبقات الشافعيه ج 2.83 تذكره الحفاظ ج 2.241 معجم المولفين ج .48 .(245.1
49 1سنن ابن ماجه داراى ترتيبى نيكو و تنظيمى ارجمنداست و همين ويژگى آن را در ميان كتب ششگانه ممتاز ساخته است . براساس شمارش دقيق فواد عبدالباقى سنن[ ابن ماجه] 4341 حديث دارد. سنن [ ابن ماجه] را تنى چنداز عالمان شرح كرده انداز جمله سيوطى شرحى بر آن نگاشته با نام[ مصباح الزجاجه على سنن ابن ماجه] برخى از شرحها و حاشيه هاى ديگر آن در كشف الظنون ج 2.1004 معرفى شده است . [سنن ابن ماجه] با تحقيق و تعليق و تصحيح محمد فواد عبدالباقى به شكلى زيبا شايسته در دو جلد بزرگ چاپ شده است
فواد عبدالباقى كه مردى محقق و پركار و سختكوش بوده است با [ المعجم المفهرس] قرآن كريم و ديگر كتابهايش خدمات بزرگ وارجمندى به فرهنگ اسلامى نموده است . كتابهائى كه با تحقيق وى چاپ شده است عاليترين نمونه هاى كارهاى تحقيقى است .او در چاپهاى تحقيقى خود با تدوين فهرستهاى فنى گوناگون مراجعه به آنها را براى پژوهشگران آسان نموده است (رك : فهرستهاى صحيح مسلم الموطا سنن ابن ماجه و ...) .بهرحال وى اين كتاب را نيز با فهرست الفبائى تمام احاديث كتاب مزين نموده است .
50 ابوعبدالله محمد بن يزيدابن ماجه قزوينى عالمى محقق و آگاه به فنون حديث بوده است . مرحوم مدرس تبريزى وى رااينگونه ستوده است. [از مشاهير واكابر حفاظ و محدثين عامه مى باشد كه ازائمه علم حديث محسوب و در تمامى شعب آن بالا طراف دانا و متفرد بود] (ريحانه الادب ج 8.183) وى براى جمع آورى احاديث و ديدار مشايخ حديث به رى مصر عراق شام مكه بغداد بصره و كوفه مسافرت كرده است . ابن ماجه در تفسير و تاريخ نيز دانشمندى زبردست بود و دراين دو موضوع نيز كتاب نگاشته است . براى آگاهى بيشتر رك : (ريحانه الادب ج 8.183 تذكره الحفاظ ج 2.189البدايه والنهايه ج 11.52النجوم الزاهره ج 3.70 شذرات الذهب ج 2.164 كامل ابن اثير ج 7.142 معجم المولفين ج 12.115) 51. پس از[ اصول خمسه] عالمان اهل سنت در ششمين كتاب از [صحاح سته] اختلاف كرده اند. برخى همانندابن اثير [ سنن ابن ماجه] گروهى مانند عسقلانى [ سنن دارمى] و عده اى نيز[ الموطا مالك ابن انس] رااز[ صحاح] شمرده اند. ( اضواء على السنه المحمديه .316 علوم الحديث و مصطلحه 122 - 118).
52 الموطا از كتابهاى معتبر نزداهل سنت است . محمدابن ادريس شافعى گفته است: [در پهنه زمين پس از قرآن [ الموطا] صحيح ترين كتابهاست . [الموطا] بمعناى كتاب منقح و ممهد است .ابن مالك ابتداء چهل هزار حديث فراهم آورد و در طول حيات خود به حك واصلاح آنها پرداخت تا بالاخره طبق نقل برخى به .1000 روايت رسيد. 9
... الموطا چاپهاى متعددى دارد. چاپى به تعليق و تحقيق عبدالوهاب عبداللطيف استاد علم الحديث جامع از هر و ديگر چاپ منقح و و زيباى محمد فواد عبدالباقى با تحقيق و تعليق و تخريج احاديث در دو مجلد بزرگ . محدثان و محققان زيادى [ الموطا] را شرح كرده يا بر آن حاشيه زده اند براى آگاهى از آنها رك : (مقدمه الموطا بقلم فواد عبدالباقى علم الحديث .46 كشف الظنون ج 2.1907.) .
در ميان اهل سنت مجموعه هاى حديثى ديگر نيز با كيفيت و كميت هاى گوناگون وجود دارد.از جمله: [سنن دارمى] است كه در برخى منابع جزء كتاب هاى ششگانه معرفى شده است . مولف آن [ ابو محمد عبدالله بن عبدالرحمن] (متوفاى .255)از مشايخ ابو داود ترمذى و مسلم ابن حجاج است . وى دانشمندى بنام و محدثى سختكوش بود. [سنن] خود را در سمرقند منتشر كرد و براى انتشار آن مسافرتهاى زيادى نمود. براى آگاهى بيشتر رك :( ريحانه الادب ج 2.206 تهذيب التهذيب ج 5.294 كامل ابن اثير ج 7.71 تذكره الحفاظ ج 2.105 شذرات الذهب ج 2.130 النجوم الزاهره ج 3.22 و.
مجموعه حديثى ديگر كتاب عظيم احمدبن حنبل است معروف به[ مسند احمدابن حنبل] .احمد اين كتاب رااز ميان .750 هزار حديث گزينش كرده است كه 31هزار حديث دارد.( مقدمه ابن خلدون ج 2.908 علوم الحديث و مصطلحه .394و 123).
مسنداحمد در 6 جلد بزرگ در قاهره به سال 1313 بچاپ رسيده و پس از آن افست شده است .
استاد احمد محمد شاكر چاپ منقح و تحقيقى آن را آغاز كرد و تا.15 جلد نيز به چاپ رسانيد كه با مرگ وى اين چاپ متوقف ماند ( علوم الحديث .123).
احمد ابن حنبل از[ ائمه اربعه] اهل سنت واز شاگردان محمدابن ادريس واز خواص وى بشمار مى آيد.احمد براى تكميل مراتب علمى به مكه مدينه شام يمن بصره كوفه جزيره و برخى بلاد ديگر مسافرتها كرد واز مشاهير محدثين زمان حديث دريافت داشت رك : (روضات الجنات ج 1.184 ريحانه الادب ج 7.483الفهرست .285 تاريخ بغداد ج 4.412 طبقات الحنابله ج 3.11 تذكره الحفاظ ج 2.17 شذرات الذهب ج 2.96 معجم المولفين ج 2.97. نيز نگاه كنيد به كتاب مستقل [ابوزهره] ابن حنبل حياته و عصره. [درارتباط با [ صحيحين] و [صحاح سته] نيز كارهائى سامان يافته كه از آن جمله مى توان از [مستدرك] حاكم نيشابورى ياد كرد كه آن را ذهبى تلخيص كرده كه هر دو با هم در 4 جلد بزرگ چاپ شده است . و[ التاج الجامع للاصول فى احاديث الرسول] تاليف شيخ منصور على ناصف . وى روايات[ اصول خمسه] را دراين كتاب بروش كتب فقهى تنظيم كرده است .احاديث مكرر و سلسله اسناد را حذف كرده و فقط نام آخرين راوى را درابتداى هر حديث آورده است . وى پس از پايان كتاب شرحى بر آن نگاشته به نام[ غايه المامول - شرح التاج الجامع للاصول] كه متن و شرح در 5 جلد با چاپى منفح زيبا معرب با نظارت مولف چاپ شده است . (رك مقدمه كتاب .1323) براى آگاهى از مجموعه هاى ديگر رك : ( علم الحديث .3866 علوم الحديث و مصطلحه فصل دوم .115 - 125). [مالك ابن انس حميرى] ازائمه اربعه واز محدثان اهل سنت در قرن دوم هجرى است . وى از شاگردان امام صادق ( ع ) بوده و درباره شخصيت امام ( ع ) گفته است (مارات عين و لاسعت اذل و لاخطر على قلب بشر افضل من جعفر الصادق فضلا و علما و عباده و ورعا [برتراز جعفر بن محمد در فضيلت و آگاهى و عبادت و پارسائى نه چشمى ديده و نه گوشى شنيده و نه بر قلب بشرى خطور كرده است] (روضات الجنات ج 7.225) محمدابن ادريس مى گويد : مالك ابن انس بعداز تابعين حجت خداست بر خلقش براى آگاهى بيشتراز شرح حال و چگونگى تاليف وى رك : ( علوم الحديث و مصطلحه .386اضواء على السنه المحمديه .295 روضات الجنات ج 7.223البدايه والنهايه ج 10.174 تاريخ گزيده تهذيب التهذيب ج 10.5 سفينه البحار ج 2.550 و فيات الاعيان ج 1.555 تذكره الحفاظ ج 1.193النجوم الزاهره ج 2.96 معجم المولفين ج 8.169). پ 53. 54. دراين باره در شماره آينده توضيحاتى خواهيم آورد. 55.اين اظهار نظر مرحوم تنكابنى چندان درست نيست . كسى كه با متون فقهى متاخرين آشنا باشد و در آنها به ژرفى بنگرد مى داند كه آثار فقهى متاخرين آكنده از روايات و آثاراهل البيت است . گستردگى مباحث اصولى رشد بى رويه آن مشغول گشتن گروهى به آن مباحث و نا آگاهى و بى توجهى آنها نسبت به معارف قرآن و آثاراهل البيت حقيقتى است غيرقابل انكار.اما نبايد هيچكدام ازاين دو به بهاى دست برداشتن از ديگرى مورد توجه قرار گيرد.اقبال مبارك و ميمونى در نسل هوشمند و جوان حوزه ها به كليت انديشه اسلامى بعنوان يك نظام عقيده و عمل و نگرش ژرف به مبانى فقهى و پاسدارى از فقه سنتى به معناى اصيل آن و نه جمودانديشى و تنگ نظرى ديده مى شود كه اميداست استوار و پايدار و نستوه پيش تازد و در آينده نزديك در حوزه ها شاهد ظهور فقهائى زمان شناس و تعهد فهم باشيم . بمنه و كرمه .
|
||||
| نام کتاب : نشریه حوزه نویسنده : دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم جلد : 11 صفحه : 4 | ||||
|
www.eShia.ir