اشاره همايش بين المللي«اخلاق اسلامي در دانشگاه ها»، يازدهم ودوازدهم ارديبهشت ماه سال جاري(1387 شمسی) درشهرمقدّس قم با حضور استادان، دانشجويان وكارشناسان داخلي وخارجي برگزارگرديد. مقالات رسیده به همایش150 مقاله بوده كه تركيب آنها بدين شرح است:

1.ديويد بي. بورل (عضو جماعت صليب مقدّس)

حوزه ی تخصص: الهيات فلسفي، فلسفه ی اسلامي، الهيات تطبيقي.

2. اي. جيمز ريمر

حوزه ی تخصص: تاريخ انديشه ی اروپا در قرن نوزدهم، الهيات مدرن و فنّاوري، الهيات آلمان در دهه ی 1920 و دهه ی 1930، الهيات و نظريه ی اجتماعي انتقادآميز،الهيات نظام‌مند منونايت، انديشه‌هاي الهياتي ايمانوئل هيرش، پل تيليش، کارل بارت، ديتريش بونهوفر،

3. برونو کي. نيدرباکر(عضو يسوعيان)

علایق پژوهشي: روش الهيات در سده‌هاي ميانه، معرفت‌شناسي باور اخلاقي.

4. پروفسور ولفگانگ پالاور

5. دکتر پاتريک رييوردَن(عضو يسوعيان)

علائق پژوهشي: دين و زندگي اجتماعي، شهروندي، مصالح همگاني.

6. دکتر سجاد رضوي

علایق پژوهشي: تاريخ انديشه ی اسلامي، تفسير قرآن و هرمنوتيک متن.

7. دکتر ادریس هانی (از کشور مراکش)

8. دکتر محمّد لگنهاوزن ( اندیشمند آمریکایی مقیم ایران و عضو هیأت علمی مؤسّسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی قم)

تذكر: مشخصات كامل ميهمانان خارجي (وضعيت شغلي ،جايگاه علمي، حوزه ی مطالعات تخصصي، تأليفات ومقالات و...) در دبيرخانه ی همايش موجود است.

زمان، مکان و نحوه ی برگزاری همایش:

همایش در تاریخ 11 و 12 اردیبهشت 1387 شمسی در شهر قم و در دو بخش جلسات عمومی و کمیسیون تخصصی برگزار شد.

الف- جلسات عمومی:

همایش دارای چهار جلسه ی عمومی بود که در سالن همایش مؤسّسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) به شرح زیر برگزار شد:

1. افتتاحیه (مدیر جلسه: حجّة الاسلام دکتر محمّد علی شمالی)

برنامه‌ها: ( گزارش دبیرعلمی، سخنرانی حجّة الاسلام محمّدیان و آیة الله مصباح یزدی)

2. نشست علمی- عصر روز اول- ( دکتر محمّد لگنهاوزن، دیوید بورل، سجاد رضوی، مهدی علیزاده)

3. سخنرانی علمی- صبح روز دوم- ( دکتر شمالی «به زبان انگلیسی»، حجّة الاسلام لاریجانی)

4. اختتامیه (سخنرانی دکتر ابراهیم کلانتری، گزارش نمایندگان کمیسیون‌های چهارگانه)

ب- کمیسیون‌های تخصصی:

همایش دارای چهار کمیسیون تخصصی بود که به طور همزمان در چهار سالن مجزا به شرح زیر تشکیل می‌شد:

1.کمیسیون فلسفه یاخلاق در این کمیسیون 14 مقاله به شرح زیر ارایه گردید:

ارایه ی مقاله (صبح روز اول):

1. حجّة الاسلام دکتر مجتبی مصباح / عنوان مقاله: «اطلاق و نسبیّت در اخلاق».

2. پاتریک ریوردان / عنوان مقاله: «توسّل به خوب‌های مشترک».

3. حجّة الاسلام محمّد سربخشی / عنوان مقاله:

4. برنو نیدرباکر / عنوان مقاله: «اخلاق چگونه می‌تواند به دین وابسته باشد؟»

ارایه ی مقاله (عصر روز اول):

5. سجاد رضوی / عنوان مقاله: «تمرکز مجدّد بر اخلاقیات مبناگرایانه».

6. محسن جوادی / عنوان مقاله: «استقلال اخلاق یا استقلال عامل اخلاقی؟»

7. محسن جاهد / عنوان مقاله: «نسبیّت‌گرایی اخلاقی- فرهنگی کلاسیک».

ارایه ی مقاله (صبح روز دوم):

8. حجّة الاسلام دکتر احمد حسین شریفی / عنوان مقاله: «شهرت و اخلاق».

9. حجّة الاسلام دکتر سیداکبر حسینی قلعه‌بهمن / عنوان مقاله: «واقع‌گرایی اخلاقی».

10. طاهره ماهروزاده / عنوان مقاله: «نسبیّت‌گرایی اخلاقی و نقد و بررسی آن».

ارایه ی مقاله (عصر روز دوم):

11.حسین اترک / عنوان مقاله: «وظیفه‌گرایی اخلاقی قاضی عبدالجبار».

12. حجّة الاسلام دکتر منصور نصیری / عنوان مقاله: «نظریه ی برین سودگرایی».

13. حسنعلی رحمتی / عنوان مقاله: «چرایی و چگونگی نقد فلسفه اخلاق زنانه نگر».

14. حسن مهرنیا / عنوان مقاله: «مطالعه ی تطبیقی فلسفه اخلاق از دیدگاه دکارت وارسطو».

2- کمیسیون اخلاق اسلامی

در این کمیسیون 13مقاله به شرح زیر ارایه گردید:

ارایه ی مقاله (صبح روز اول):

1. مرتضی حق شناس / عنوان مقاله: «کتاب های درسی اخلاق اسلامی در ترازوی نقد».

2. قدرت الله مؤمنی / عنوان مقاله: «نظر دانشجویان پزشکی اصفهان در مورد درس اخلاق اسلامی».

3. عبدالله اسدی / عنوان مقاله: «بررسی نگرش دانشجویان نسبت به رعایت ارزش های اخلاقی در دانشگاه علوم پزشکی اردبیل».

ارایه ی مقاله (عصر روز اول):

4.ابراهیم عباسّی حسینی / عنوان مقاله: «دنیا و دنیا گرایی در اسلام».

5. مسلم امینی نژاد / عنوان مقاله: «گناهان و عقوبت دنیوی از دیدگاه قرآن».

6. اکبر قربانی / عنوان مقاله: «بررسی دیدگاه که یـرکگور در باب مسأله ی قتل نفس زکیه».

7. علی اقدامی/ عنوان مقاله: «بازشناسی زهد در قرآن».

ارایه ی مقاله (صبح روز دوم):

8. ادریس هانی/ عنوان مقاله: «ضرورت نهادینه کردن اخلاق دانشگاهی».

9. دکتر محسن جاهد / عنوان مقاله: «ابن حزم(فضایل و رذایل)».

10. دکتر مسعود آذربایجانی / عنوان مقاله: «روانشناسی اخلاق».

ارایه ی مقاله (عصر روز دوم):

11. صغری احمدزاده/ عنوان مقاله: «شیوه ی پیامبر در مواجهه با ناهنجاری های اخلاقی و معنوی در جامعه».

12. فرزانه واصفیان/ عنوان مقاله: «انحرافات جنسی زنان از دیدگاه مردان و زنان».

13. عبدالرسول مشکات: «درس اخلاق اسلامی(پاس داشتن یا پاس کردن)».

1. کمیسیون اخلاق کاربردی:

در این کمیسیون 11مقاله به شرح زیر ارایه گردید:

ارایه ی مقاله (صبح روز اول):

1.حجّة الاسلام دکتر سّید حسن اسلامی / عنوان مقاله: «به مرگی».

2. حجّة الاسلام عبدالرحیم سلیمانی اردستانی / عنوان مقاله: «اخلاق زیست محیطی در متون مقدّس ابراهیمی».

ارایه ی مقاله (عصر روز اول):

3. حجّة الاسلام دکتر حمید شهریاری / عنوان مقاله: «اخلاق رایانه».

4. خانم منیژه عاملی/ عنوان مقاله: «دانش نظری اخلاق حرفه‌ای».

5. حجّة الاسلام محمّد تقی اسلامی / عنوان مقاله: «قلمرو شناسی اخلاق پزشکی( رابطه ی فقه و اخلاق)».

ارایه ی مقاله (صبح روز دوم):

6. مریم شمسایی/ عنوان مقاله: «ارتباط اخلاق و سیاست از دیدگاه اسلام و اندیشمندان اسلامی».

7. دکتر عبّاس ملکی/ عنوان مقاله: «اخلاق در سیاست جهانی و پیشنهادهایی برای مداخله ی ایران».

8. جیمز رایمر/ عنوان مقاله: «پردازش مبانی عام برای اخلاق عمومی: ادلّه ی موافق و مخالف اخلاق جهانی».

ارایه ی مقاله (عصر روز دوم):

9.مینا باهنر/ عنوان مقاله: «مروری بر اخلاق غم و شادی در مواجهه با دیگران از منظر متون دینی و عرفانی».

10. غلامعلی زارع / عنوان مقاله: «دگر دوستی در ادب فارسی».

11. ولف گانگ پلاور / عنوان مقاله: «اهمیت وحی کتاب مقدّس برای اخلاق اجتماعی کاتولیک».

2. کمیسیون عرفان عملی:

در این کمیسیون 11 مقاله به شرح زیر ارایه گردید:

ارایه ی مقاله (صبح روز اول):

1. دکتر محمّد اسدی گرمارودی/ عنوان مقاله: «عرفان در قرآن، احادیث و ادعیّه».

2. حجّة الاسلام دکتر عبدالحسین خسروپناه/ عنوان مقاله: «تصوّف سنّتی».

3. دکتر محسن فاطمی/ عنوان مقاله: «سینما و تجربه ی دینی (ارایه ی مقاله به صورت تلفنی)».

ارایه ی مقاله (عصر روز اول):

4. ولی الله عباسی / عنوان مقاله: «نگاهی به تفکّر در اندیشه ی عرفانی».

5. حجّة الاسلام محمّد جواد رودگر / عنوان مقاله: «استاد و راهنما در عرفان».

6. خلیل بهرامی قصر چمی/ عنوان مقاله: «عرفان امام خمینی و تأثیر آن در رهبری انقلاب اسلامی».

ارایه ی مقاله (صبح روز دوم):

7. حجّة الاسلام دکتر محمّدتقی فعّالی/ عنوان مقاله: «عرفان پائولوکوئیلو».

8. دکتر حسن یوسفیان/ عنوان مقاله: «شریعت، طریقت و حقیقت از دیدگاه عارف نما».

9. دکتر محمّد اسدی گرمارودی/ عنوان مقاله: «شریعت، طریقت و حقیقت».

ارایه ی مقاله (عصر روز دوم):

10. حجّة الاسلام حسین روحانی نژاد/ عنوان مقاله:« مقاله ی سلوک(مراحل، مقامات و منازل)».

11. محمّد جواد رحمانی/ عنوان مقاله: «سیر انفسی در قرآن»

قلمروشناسي اخلاق پزشكي/ محمّدتقي اسلامي

چكيده: اخلاق پزشكي يكي از مهم ترين و باسابقه ترين شاخه‌هاي اخلاق كاربردي است. اخلاق پزشكي (medical-ethics)، اخلاق پرستاري (nurse-ethics)، اخلاقيات زيست پزشكي(biomedical-ethics) ومسائل اخلاقي مربوط به بهزيستي و مددكاري اجتماعي (social work ethics) در شاخه ی گسترده‌تري به نام اخلاق مراقبت و بهداشت (Healthcare-ethics) قرار دارند.

اخلاق پزشكي از موضوعات ومسایلي بحث مي‌كند كه مربوط به پزشك و رابطه ی او با بيمار و همراهان و نزديكان بيمار ،تعاملات پزشك با ديگر پزشكان، روابط تيم پزشكي و پرسنل بيمارستاني با يكديگر، شرايط و ويژگي‌هاي بيمارستان اخلاقي و مانند آن مي‌شود.

دركشور ما، به ويژه در دهه ی اخير، توجّه ويژه اي به اخلاق پزشكي شده است. شناسايي هرچه دقيق‌تر قلمرو مباحث اين رشته، ازمغالطات و خلط بحث‌هاي ممكن جلوگيري مي‌نمايد و به شكوفايي و ثمربخشي آن كمك خواهد كرد. دراين ميان، يكي از موضوعاتي كه بايد بدان پرداخت، رابطه ی اخلاق پزشكي با فقه پزشكي است.

دراين مقاله، قصد داريم پس از ارایه ی فهرستي نسبتاً جامع از مباحثات اخلاقي رايج در حرفه ی بهداشت وسلامت، قلمرو مباحث اخلاقي اين حرفه را از مباحث فقهي آن بازشناسي كنيم و نقاط تلاقي وتعامل اين دو حوزه و نيز نقاط تمايز و افتراق آنها را نشان دهيم؛ چرا كه به نظرمي‌رسد اخلاق پزشكي در روش بحث و در موضوع، هدف، مبادي، مباني و منابع داراي شباهت‌ها و تفاوت‌ها و يا تعاملاتي با فقه پزشكي است.

اما آن چه در اين میان، توجّه فوق العاده ای مي‌طلبد تقّدم و اولويت مباحث اخلاقي بهداشت و سلامت بر مباحث فقهي اين حوزه است كه درمقاله پيرامون آن توضيح خواهيم داد.

واژه های کلیدی: اخلاق پزشكي، قلمروشناسي، اخلاق مراقبت و بهداشت، فقه پزشكي، اخلاق زيستي.

چيستي تصوّف سنّتي/ دكتر عبدالحسين خسروپناه^[1]

چكيده:تصوّف سنتّي، يكي از جريان‌هاي صوفيانه و عرفاني در تاريخ اسلام است كه اين مقال به چيستي آن پرداخته است. اين نوشتار، ابتدا به تبيين واژه ی صوفي اشاره دارد و سپس فرايندآن، يعني تصوّف اهل سنّت معارض با اهل بيت و تصوّف سنّتي- شيعه و تصوّف شيعه را بيان مي‌كند. اولين جريان تصوّف اهل سنّت معارض با اهل بيت، توسط عثمان بن شريك كوفي، معروف به ابوهاشم كوفي، مطرح گرديد كه جامي در نفحات الانس و قشيري، از بزرگان علماي صوفيه، بدان اعتراف نموده‌اند.

وي، مانند رهبانان، جامه‌هاي پشمينه و درشت مي‌پوشيد و نظريه ی حلول و اتّحاد را رواج داد. بعد از ابويزيد بسطامي، فرقه ی بايزيديّه و بسطاميّه و شطاريّه را رواج داد.

فرقه ی جنيديّه، پيرو ابوالقاسم جنيد بن محمّد بغدادي، فرقه ی نوريّه، پيرو احمد بن محمّد نوري، فرقه ی خرازيّه پيرو ابو سعيد خرازند، فرقه ی طيفوريّه، پيرو بايزيد سطفور بن عيسي بسطامي، فرقه ی قصاريّه، پيرو حمدون بن احمد عماره ی قصار، فرقه ی سهليّه، پيرو سهل بن عبدالله تستري، فرقه ی نقشبنديّه، پيرو ابراهيم ادهم و فرقه ی ذهبيّه، و فرقه ی ذهبیّه پيرو معروف كرخي مي‌باشد.

اين مقاله، به جهت گستردگي فرقه‌هاي صوفيّه، تنها به تحليل دو فرقه ی شايع و رايج، يعني فرقه ی ذهبيّه و نعمت اللهي گناباديه پرداخته است و پاره‌اي از مطالب مربوط به سلسله‌هاي صوفيّه و اعتقادات آنها، مانند اعتقاد به ولايت مطلقه ی اقطاب و اعتقاد به مهدويّت نوعيّه و بدعت‌گذاري در ماليات اسلامي و غلو نسبت به امام علي7و اقطاب سلسله را توصيف و تحليل كرده و از برخي دروغ‌ها و استناد علماي شيعه به خود، پرده برداشته است.

نويسنده، در پايان، به پاره‌اي از فتاواي فقهاي شيعه درباره ی تصوّف اشاره نموده است.

واژه های کلیدی: تصوّف، فرقه‌هاي صفويّه، فرقه ی ذهبيّه، فرقه ی نعمت اللهيّه.

***

مبانی ترویج اخلاق حرفه‌ای در دانشگاه/ احد فرامرز قراملکی[2]

چکیده: ترویج اخلاق حرفه‌ای در دانشگاه بر مبانی مختلف استوار است. استقصا و تحلیل همه ی مبادی در یک مقاله میسور نیست. به همین دلیل، با اخذ عنوان در چارچوب مهمله، اهمّ مبادی تصوریّه و مبادی تصدیقیّه آن را مورد بحث قرار می‌دهیم.

چیستی اخلاق، هویّت اخلاق حرفه‌ای، هویّت سازمانی دانشگاه، هویت حرفه‌ای آموزش و پژوهش دانشگاهی، عناصر محیطی دانشگاه و چیستی عهدنامه ی اخلاقی و منشور اخلاق سازمان، از اهمّ مبادی تصوریه‌اند. مبادی تصدیقی مورد بحث عبارتند از: اصل تقدّم اخلاق در رفتار ارتباطی درون‌شخصی بر رفتار برون‌ شخصی، اصل تأثیر جهانی فساد در دانشگاه، اصل پرهیز از تحویلی‌نگری، اصل جامعیّت سند اخلاقی، اصل اسلامیّت اخلاق دانشگاهی.

واژه‌هاي کليدي: اخلاق حرفه‌اي، دانشگاه، عهدنامه ی اخلاقي، منشور اخلاق سازمان، تحويلي‌نگري، سند اخلاقي.

***

عرفان در قرآن، احاديث و ادعيه/ دكترمحمّد اسدي گرمارودي[3]

چكيده: يكي از مباحث مهم در عرفان اسلامي، تطابق آن با شرع و سيره ی معصومين:است. حقايق عرفاني ريشه در فطرت انساني داشته، لذا در تمامي ملّت‌ها و مكاتب‌ مطرح شده است. شايد همين امر باعث شده كه برخي اسلامي بودن عرفان را نپذيرفته‌اند و حال آن كه حقيقت شرع و بهره‌مندي عالي ديني با نگرش عرفاني ميسّر است.

اين مقاله كوشيده تا سه عنوان مهم از عناوين عرفان را در آيات و روايات و ادعيّه ی معصومين:بررسي نمايد. عناوين «تفسير عرفاني كثرات در عالم وجود» و «هدف عارفانه در دين‌داري و عبوديّت» و همچنين «ابزار شهود و نحوه ی كشف حقيقت از طريق دل» را در منابع شرعي بررسي نموده و مي‌كوشد تا سرمنشأ اسلامي عرفان اسلامي را آشكار نمايد.

واژه‌هاي کليدي: تجلّي، ظهور، شهود، حقيقت، دل، لقاي الهي.

***

بازگشت [به حق] در دیدگاه ملاصدرا و اقتضائات آن برای اخلاق/ دیوید بورل[4] ترجمه منصور نصيري

چکیده: اخلاق، به عنوان رشته‌ای که به شیوه‌ای هنجاری به رفتار انسان می‌پردازد، در معرض تفسیرهای نظری گوناگونی است.

با این حال، پیش‌فرض اصلی آن، آزادی (اختیار) انسان است؛ پیش‌فرضی که ارسطو به طور خلاصه از آن به شایستگی ما برای دریافت ستایش یا سرزنش تعبیر می‌کند.

به این معنا، عمل به گونه ی درست، فارغ از این که چه تفسیری از آن داشته باشیم، هدف رفتار اخلاقی است و نمی‌تواند صرفاً‌ به معنای انجام آنچه که طبیعت اقتضا می‌کند باشد (آن هم یا به معنای انجام آنچه غرایز ما اقتضا می‌کند، یا آنچه هر کس انجام می‌دهد).

بنابراین، پیش فرض رفتار اخلاقی، وجود هنجارهایی است و اینجاست که معمولاً‌ بحث و نزاع اندشمندان آغاز می‌شود؛ شأن و مقام چه کسی هنجارها را پایه‌ریزی می‌کند؟ با این حال، در جهانی که ویژگی‌های مهم و برجسته آن منعکس‌کننده ی حکمت و فرزانگی خالقی بی‌همتاست، نمی‌توان خود طبیعت را به عنوان راهنمونی به رفتار درست نادیده گرفت.

در واقع، این همان دیدگاه ملاصدراست که در بحث از صدور/تجلّی از «خدای واحد» که همان خلقت باشد، پایه‌ریزی و در مسیر بازگشت انسان به «واحد» (حق) تثبیت می‌شود.

بدین ترتیب، نمی‌توان هیچ گونه تفکیکِ ساده ی «باید» از «هست» را بر اساس الگوی خلقت تأیید کرد. ملاصدرا، در قالب این الگو، که در این مقاله در صدد توضیح آن هستیم، به تبیین آن در مرحله ی آغاز و نیز در مرحله ی بازگشت می‌پردازد.

واژه های کلیدی: اخلاق، هنجار اخلاقی، بازگشت به حق، باید، هست.

***

اخلاق چگونه می‌تواند بر دین وابسته باشد؟/ برنو نیدرباخر[5] ترجمه: منصور نصيري

چکیده: ما خداباوران به خدای واحدی معتقدیم که همه چیز به او وابسته‌ است. اما سؤالی که با آن مواجه هستیم این است که: «اخلاق چگونه می‌تواند به خدا وابسته باشد؟»

در اینجا نظریّه‌های اخلاقی‌ای را که در آنها خداوند نقش بنیادی دارد، نظریه‌های اخلاقی فوق‌ طبیعی می‌نامیم. من در این مقاله به ارایه و ارزیابی چند پاسخ عمده درباره ی چگونگی ابتنا اخلاق برخدا خواهم پرداخت.

واژه های کلیدی: اخلاق، نظریّه‌های اخلاقی فوق طبیعی، اخلاق هنجاری، فرااخلاق، فوق‌طبیعت‌گرایی هنجاری، فوق‌طبیعت‌گرایی شناختی، فوق‌طبیعت‌گرایی متافیزیکی.

***

اخلاق فضيلت‌مدار و نسبت آن با اخلاق اسلامي/ دکتر سيّد حسن اسلامي[6]

چکیده: در برابر دو نظام اخلاقي تکليف‌گرا و نتيجه‌گرا در غرب، دهه‌هاي اخير شاهد احياي مجدد نظامي اخلاقي شده که به جاي «کنش»، بر «منش» تأکيد دارد و به اخلاق فضيلت‌مدار (Virtue ethics) نامورشده است.

مسلمانان، از گذشته،‌ با روايت افلاطوني اين نظام آشنا بوده و با تعديلي اندک آن را بر اخلاق اسلامي منطبق دانسته‌اند.

اين مقاله مي‌کوشد تا نسبت اين اخلاق را با اخلاق اسلامي بررسي کند و صحّت ادّعاي يگانگي آن دو را محک بزند.

به همين سبب، نگارنده، بحث را از معادل يوناني فضيلت، يا «آرته»، آغاز کرده و معناي آن را در فرهنگ يوناني تحليل نموده و بر اساس متون اصلي اخلاق فضيلت‌مدار، فضایل اصلي در اين نظام اخلاقي را نشان داده است.

آن گاه سير اين نظريّه در جهان اسلام دنبال و جايگاه مقبول آن در ميان عالمان مسلمان بازتابانده شده است.

سرانجام، مدّعاي اصلي اين مقاله که ناسازگاري روايت يوناني اخلاق فضيلت‌مدار با ارزش‌هاي اخلاق اسلامي است، بيان شده و نگارنده براي اثبات آن، سه دليل اصلي پيش کشيده است: نخست آن که فضایل اصلي در اخلاق يوناني، سکولار و دنيوي است؛ دوم آن که فضایل چهارگانه ی اصلي در اين نظريه، جامع فضایل اصلي اسلامي نيستند؛ و سوم آن که معناي اين فضایل در اخلاق يوناني با معناي آنها در نظام اخلاق اسلامي سخت متفاوت است.

دشواري اصلي فضایل چهارگانه آن است که بر نفس‌شناسي خاصّي استوار است که با نفس‌شناسي قرآني متفاوت است.

واژه های کلیدی: اخلاق فلسفي، اخلاق فضيلت‌مدار، اخلاق افلاطوني، اخلاق يوناني، اخلاق اسلامي.

***

اخلاق رايانه: تاريخچه و کليّات/ حميد شهرياري[7]

چکیده: اين مقاله در ابتدا به جايگاه و اهميت اخلاق رايانه مي‌پردازد و هدف اين بحث را روشن مي‌کند. سپس، حوزه ی شمول بحث از اخلاق رايانه و فن‌آوري اطلاعات و ارتباطات را بررسي و در اين رابطه به روش‌شناسي عرضه شده از سوي يکي از مراکز معتبر دنيا اشاره می نماید.

در ادامه، ضمن بيان ايجاد تحولات شگرف در دنيا بر اثر رشد روزافزون اين فن‌آوري‌ها، به تفصيل، تاريخ مباحث فلسفه ی اخلاق در اين حوزه از سال 1940میلادی تا پايان قرن بيستم را ذکر مي‌كند.

اين بحث ديد وسيعي در مسأله ايجاد مي‌کند و با ارجاعات مناسب مقاله، افراد کليدي در اين حوزه شناسايي مي‌شوند. بحث از اخلاق رايانه با بيان مسایل اصلي ذيل و توضيحات هر مسأله دنبال مي‌شود.

کساد شدن کارهاي کارگران و کارمندان با حضور رايانه‌ها، به خطر افتادن سلامت و ايمني کارگران بر اثر ورود رايانه‌ها به محيط کار، تهديد ويروس‌ها و خطرات امنيّتي، بررسي رفتار هکرها و فضولي‌هاي رايانه‌اي، مالکيّت فکري و حق تأليف و اختراع، و مسئووليت مدني متقابل متخصّصان، مديران، کاربران و سازمان‌ها، از جمله مباحث مطرح شده در اين مقاله است.

در پايان، جهت آشنايي خوانندگان فارسي زبان با راهنماهاي عملي که در سازمان‌هاي خارجي مدوّن مي‌شود، يکي از اين راهنماها را که مربوط به انجمن ماشين‌هاي اداري در امريکا است مرور خواهيم کرد.

واژه های کلیدی: تاريخ اخلاق رايانه، فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات، جامعه ی شبکه‌ای، سيبرنتيک، جرم رايانه‌ای، راهنمای عمل.

***

توسل به خوب‌های (خیرهای) مشترک: چالشی بر فرد‌گرایی نفع‌طلبانه/ پاتریک ریوردان[8]ترجمه: منصور نصیری

چکیده: در سنّت مسیحیّت کاتولیک، مفهوم خیر(خوب) مشترک، جایگاه بسیار مهمی در تأمّل بر زندگی اخلاقی دارد. در پایه‌ریزی و بسط سنّتی درباره ی تعلیم اجتماعی کاتولیک (یا اندیشه ی اجتماعی کاتولیک) در قرن بیستم، این مفهوم امتیاز ویژه‌ای یافته است.

این نکته، در مجموعه ی بخشنامه‌های پاپی، از زمان صدور نامه ی پاپ لئوی سیزدهم((1891، با عنوان«Rerum novarum» به صراحت بیان شده، اما به ویژه در نظام‌نامه ی شورای دوم واتیکان درباره ی مسیحیت در جهان معاصر (1965) با عنوان «Gaudium et spes» تبیین شده است.

محدود کردن مفهوم خیر مشترک در سنّت کاتولیک به آنچه که از زمان قرن بیستم تا عصر حاضر بیان شده، خطاست. این مفهوم در مباحث مطرح در قرون وسطی به طور قابل توجّهی به کار رفته و توماس آکویناس در ارایه ی دیدگاه‌های خود درباره ی بسیاری از موضوعات اخلاقی، اجتماعی و سیاسی بر آن تکیه می‌کند.

اما همه ی مطلب این نیست، بلکه علاوه بر آن، این مفهوم ریشه در درک و فهم ماهیّت جهان مسیحیّت و سرنوشت غایی آن (کلیساشناسی) دارد. همچنین نقش مهمی در انسان‌شناسی مبتنی بر مسیحیّت دارد که بر همبستگی همه ی بشریّت در نیاز به رستگاری و در ارایه ی نجات (نجات‌شناسی) و در تأمّل در نظام مخلوق و ارتباط کل خلقت با خالقش تأکید دارد. این مفهوم، موضوع مهم و محوری در تأمل در ایمان مسیحی و حیات مسیحی است.

من، در بافت و موقعیّت این کنفرانس بین‌المللی درباره ی اخلاق دینی در دانشگاه‌ها، به تأمل درباره ی چالشی خواهم پرداخت که به هنگام انتقال اخلاق دینی به دانشگاه‌ها با آن مواجه هستیم؛ دانشجویانی که با منظری که در سنّت دینی زنده ی مسیحیت کاتولیک مورد تأیید است همنوا نیستند.

مقاله ی حاضر از سه بخش تشکیل یافته است: نخست، توصیفی از واکنش نوعی به عرضه ی خیر مشترک ارایه خواهم کرد؛ در گام دوم، برای روشن کردن پیچیده بودن مسایل مربوطه، به تحلیل این واکنش خواهم پرداخت؛ و در گام سوم، به طور خلاصه، راهبرد مورد نظر برای نحوه ی برخورد با این واکنش تحلیل شده را ترسیم خواهم کرد.

***

چالش‌های معاصر به اخلاق دینی/ محمّد لگنهاوزن[9] ترجمه: منصور نصیری

چکیده: در این مقاله، مروری کلّی بر اخلاق مدرن با توجّه به ارتباط آن با اخلاق دینی ارائه شده است. در این مرورکلّی، اهمیّت نقش مونتایگن، هابس، هیوم، کانت و هگل در تغییر مسیر اخلاق از دین بیان شده است. و به علاوه، استدلال شده که هر کس که امیدوار به ارایه ی اخلاق دینی در جهان معاصر است، باید به مطالعه و بررسی این فرایند سکولارسازی اخلاق بپردازد.

همچنین به چند گرایش اخیر نیز اشاره نموده و نظریّه‌های اخلاقی در عصر حاضر را به سه دسته ی کلی تقسیم کرده است: نظریّه‌های نتیجه‌گرا، نظریّه های وظیفه‌شناختی و نظریه های فضیلت‌محور. استدلال شده که اخلاق دینی موفّق باید نقاط قوّت این سه رویکرد را از نظر دور ندارد.

***

ضرورت نهادينه كردن اخلاق دانشگاهي/ أ. ادريس هاني[10] ترجمه: جواد غفاري

چکیده: بي‌ترديد، اخلاق در نظام تربيتي به صورتي ويژه، و در سازندگي بشري به شكل عام، محور اصلي امور ديگر است. به طوري كه اگر پيكره ی نظام تربيتي دچار فروپاشي اخلاقي شود، ناخودآگاه، به متن جامعه نيز سرايت مي‌كند؛ و اين نيست مگر به دليل ارتباط تنگاتنگي كه ميان دانشگاه و جامعه از سويي، و ميان اخلاق عمومي و اخلاق شغلي (حرفه‌اي) از سوي ديگر است.

البته مقصود از اخلاق در اين مبحث، آموزه‌هاي اخلاقي به معناي ارشادي و عام آن نيست، بلكه آنچه موردنظر است آن مسأله ی فلسفي است كه اخلاق را از حيث نسبيّت، عرضي‌بودن، تأثير عمل‌گرايي و مانند آن بررسي مي‌كند؛ مسأله ای كه در حقيقتِ اخلاق و فايده و انواع آن مطرح است. همان مسأله ای كه ارزش‌هاي اخلاقي را دچار دگرگوني و فعل و انفعالات ريشه‌اي در نظام ارزشي كرده و عالم بشريّت را در بوته آزمايشي خطیر قرار داده است. اين همان تحوّلي است كه دانشگاه‌ها و مراكز علمي و شيوه‌هاي تحقيق علمي را در شرايطي خطرناك‌تر به آوردگاه آزمايش مي‌كشاند.

از نگاهي ديگر، اين پرسش مطرح است كه چگونه مغرب‌زمين، با اين منظور از ارزش‌هاي اخلاقي كم‌رنگ خود، به آن سطح از پيشرفت رسيده است، در حالي كه ما با وجود اين همه ارزش‌هاي والا، تحوّلي در شرايط آشفته‌مان نمي‌بينيم.

ناگفته نماند كه آموزه‌هاي اخلاقي به هيچ وجه در جامعه بي‌فايده نيستند، ولي راه‌حل اين مسأله، تنها تنظيم شيوه و نمونه ی عملي است و مطمئناً آموزه‌هاي اخلاقي بدون روش‌مندي مناسب كاركرد لازم را نخواهند داشت.

از طرفي، بنابراين كه بحث، مربوط به دانشگاه و عملكرد آموزشي و تربيتي است، بايستي نقش دانشگاه را در پذيرش اين مسئووليّت مهم معيّن كنيم، تا در نتيجه، تهديد خطر بي‌اخلاقي به طليعه ی اخلاق‌ مداري علمي و جهاني تبديل شود.

واژه های کلیدی: نظام تربيتي، اخلاق عمومي، اخلاق حرفه‌اي، تحول، روش‌مندي.

***

استقلال اخلاقی/ محسن جوادی[11]

چکیده: استقلال اخلاقی اصطلاحی است که به دو صورت مورد استفاده قرار می‌گیرد:

در یک کاربرد، برای اشاره به استقلال خودِ اخلاق به کار می‌رود که مراد ازآن، خودآیینی نظام اخلاقی است. این خود آیینی می‌تواند از جهت وجود شناختی یا معرفت شناختی مورد لحاظ قرارگیرد.

کاربرد دوم، به استقلال عامل اخلاقی در مقام عمل دلالت دارد و آن‌گونه که کانت می‌گوید به معنای انگیزش برای عمل اخلاقی، صرفاً بر اساس احترام به قانون اخلاقی، است.

بدین ترتیب، وجود هر عنصر انگیزشی دیگر، از جمله، امیال و احساسات، به استقلال عمل اخلاقی ضربه زده، ارزش اخلاقی آن را از بین می‌برد.

این مقاله، ضمن دفاع از استقلال اخلاقی، استقلال عامل اخلاقی را به صورت مطلق نمی‌پذیرد و شرطیت آن برای تحقّق عمل اخلاقی را رد می‌کند.

واژه های کلیدی: استقلال اخلاقی، استقلال عامل اخلاقی، انگیزش اخلاقی، اوصاف اخلاقی، معرفت اخلاقی، کانت.

***

واقع‌گرايي اخلاقي/ سيّد اكبر حسيني قلعه بهمن[12]

چکيده: پژوهش‌هاي اخلاقي در سه عرصه قابل مطرح شدن هستند: اخلاق هنجاري، اخلاق توصيفي و فرا اخلاق. مبحث واقع‌گرايي اخلاقي در زمره ی مباحث فرا اخلاقي است که به بحث عقلاني درحوزه ی اخلاق مي‌پردازد.

همچنين، فرا اخلاق نيز به نوبه ی خود، داراي مباحث گوناگوني است. مباحث هستي‌شناختي، معرفت‌شناختي، معناشناختي و منطقي. واقع‌گرايي اخلاقي با هر چهار عرصه ی مذکور در ارتباط بوده و برآيند مباحث مطروحه در اين چهار عرصه ، واقع‌گرا بودن و غير واقع‌گرا بودن فيلسوف اخلاق را معين مي‌سازد.

واقع‌گرايي اخلاقي، يعني اعتقاد به وجود عيني و خارجي داشتن ارزش‌هاي اخلاقي، و به تبع آن، وجود مفاهيمي همچون خوب، بد، درست، نادرست، بايد، نبايد و وظيفه، که نقش حکايت‌گري از آن ارزش‌ها را بر عهده دارند.

البته اين ارزش‌ها و مفاهيم حاکي از آن‌ها، از آگاهي‌ها، باورها، گرايش‌ها و اميال ما مستقلّند؛گرچه ذهن آدمي در انتزاع مفاهيم مذکور تلاشي خاص انجام مي‌دهد. لازمه ی اين تعريف و وجود عيني در نظر گرفتن براي ارزش‌ها، اين است که اگر گزاره‌اي بيانگر ارزش‌هاي اخلاقي باشد (يعني احکام اخلاقي)، صدق و کذب پذير تلقّيمی گردد، و دست‌کم، برخي از اين احکام، وصف صدق را به خود مي‌گيرند و صادق خوانده مي‌شوند.

واژه های کلیدی: واقع‌گرايي، واقع‌گرايي اخلاقي، مفاهيم اخلاقي، گزاره‌هاي اخلاقي، معرفت اخلاقي، فلسفه ی اخلاق.

---

[1]- عضو هيأت علمي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه ی اسلامي.

[2] استاد و مدیر گروه اخلاق حرفه‌ای دانشگاه تهران.

[3] استاديار گروه معارف اسلامي دانشگاه صنعتي شريف.

[4]- محقق و نويسنده ی آمريكايي.

[5]- محقّق و نويسنده ی ايتاليايي.

[6] استاديار مؤسّسه ی آموزش عالي اديان و مذاهب.

[7]- مدیرمرکز تحقيق و توسعه ی علوم انسانی، استاديار سازمان سمت.

[8]- محقق و نويسنده ی ايرلندي.

[9] دانشیار و عضو هیأت علمی موسّسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

[10]- محقّق و نويسنده ی مراكشي.

[11] دانشيار و عضو هيأت علمي دانشگاه قم.

[12] عضو هيأت علمي مؤسسه ی آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره).