درباره تاريخ سياسى امام دوازدهمع
جعفريان‌ رسول

جاسم حسين. تاريخ سياسى امام دوازدهم (ع). (تهران, انتشارات اميركبير, 1370).
ترجمه آثار سودمند, كمك بزرگى به پيشرفت دانش در كشور است و در بالا بردن تواناييهاى فرهنگى جامعه, تأثير فراوانى دارد. بويژه اگر متون ترجمه شده, از آثار برگزيده و استوار باشد و با ترجمه اى حائز دو عنصر امانت و دقت, عرضه شود.
امروزه در زمينه علوم اسلامى به معناى اعم آن, تحقيقات سودمندى در غرب سامان يافته كه آگاهى از آنها براى محققان كشور بسيار مفيد است و نفياً و اثباتاً مى توانند از آنها بهره برگيرند. برخى از پديدآورندگان اين آثار, شرقيان مسلمان زاده اى هستند كه به دليل آشنايى كامل با فرهنگ اسلامى و روشهاى جديد تحقيق, آثار بسيار با ارزشى را فراهم آورده اند. طرفه اينكه مراكز شرق شناسى در غرب, اكنون به يمن وجود اين افراد سرپا بوده و حتى در برخى از رشته هاى شرق شناسى, محققان شرقى الاصل, غربى المسكن, رشته هاى تحقيقى را دربست در اختيار خود گرفته اند. اين مسأله از جهاتى سودمند و از برخى جهات مى تواند مشكل آفرين نيز باشد. آنچه اينك مورد گفتگوست, يكى از اين آثار است كه با ديده ما نوشته اى است دقيق و متين با اسلوبى بديع و بسيار محققانه. حوزه تحقيق كتاب حاضر, موضوع غيبت امام دوازدهم است; امّا به تناسب, ابعاد سياسى جامعه شيعى را از آغاز قرن سوم تا انتهاى غيبت صغرى (329) مورد بررسى قرار داده و نكات مهم و كارآمدى را مطرح كرده است. پيشتر در اين زمينه, كتاب پر ارج تاريخ الغيبة الصغرى, اثر محمدصدر را در دست داشتيم كه آن نيز در نوع خود كم نظير است. امّا اكنون با تحقيق جديدى روبرو هستيم كه بر اساس مدارك و منابع فراوانى نگاشته شده و مى توان گفت در يك نگاه كلى, محققانه ترين كتابى است كه درباره مسائل اين دوره بسيار مهم نگاشته شده است. گواينكه در نگاه جزئى, انتقادات و ايراداتى بر آن وارد است, ولى اينها از ارزش و اعتبار كتاب نمى كاهد. در همين جا بايد يادآور شد كه مهمترين مأخذ اين كتاب و اساساً موضوع مورد بحث, كتاب بسيار با ارزش الغيبة, اثر شيخ الطائفه, شيخ طوسى ـ رحمة الله عليه ـ است.(2) اين كتاب به تمام معنى اثرى دينى ـ تاريخى است و اطلاعات بسيار با ارزشى را كه بعضاً در منابع ديگر يافت نمى شود, در اختيار خواننده مى گذارد. در مقدمه كتاب, عنوان برخى از مقالات تحقيقى مؤلف آمده كه همگى درباره شيعه و زندگى امامان است. با وجود اين, اطلاعات روشنگرانه اى درباره مؤلف و زندگى و تحصيلات او به دست داده نشده است. در عين حال آن گونه كه از كتاب برمى آيد, نويسنده بر مذهب شيعه بوده و دقيقاً با اعتقاد عميق به مهدويت امام زمان ـ عليه السلام ـ مطالب كتاب را تنظيم كرده است. ويژگى مهم اير اثر بهره گيرى كامل از تمامى اشار
اتى است كه در لابلاى احاديث و نقلها آمده و مؤلف با كمك آنها توانسته يك تبيين تاريخى نسبتاً منسجم را عرضه كند.
هدف ما از نگارش اين مقال, پرداختن به محتواى كتاب نيست; چه اين مهم بايد با مطالعه دقيق آن صورت انجام پذيرد. آنچه ما قصد تبيين آن را داريم, اين است كه با ستودن كار مترجم از جهات مختلف, بويژه در گزينش اين اثر بديع, برخى از نكات مربوط به اعلام و اسامى كتابها در اين ترجمه, نادرست ضبط شده است. مترجم در عين آشنايى با بسيارى از اعلام و اسامى كتب, از برخى غفلت كرده است. اين مسأله, اساساً مشكل عمومى بسيارى از مترجمان ماست. مشكلى كه در ترجمه آثار تاريخى محسوستر بوده و طبعاً به لحاظ اهميت, از حسّاسيت خاصى نيز برخوردار است. مواردى كه تذكر مى دهيم, تنها با يك مرور اجمالى به دست آمده و محتملاً, بيش از اين مقدار است. از اين رو بر مترجم است تا اگر قصد چاپ مجدد كتاب را دارد, اين لغزشها را اصلاح كند و در صورت امكان چاپ بعدى كتاب, توسط فردى كه دقيقاً با اعلام آن دوره و نيز اسامى كتابهاى آن آشنايى دارد, ويراسته شود.
خطا: ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ درست: ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ثقيل (نام يكى از كنيزكان امام حسن عسكرى). (ص126) صقيل: (ر.ك: الغيبة, ص272, 273, 393).
فتحيه (نام فرقه اى منسوب به عبدالله افطح) (ص105,
106, 113). فطحيه
محمدبن اسماعيل بن بزى (ص79) محمدبن اسماعيل بزيع
محمدبن نضير (ص159, سه مورد, 167) محمدبن نصير (بنياد گذار فرقه غالى نصيريه)
قصص, ج28, ص6 ـ 5 (ص132) سوره قصص: سوره 28, آيه 5 ـ 6
اضاح الاشتباه (ص244) ايضاح الاشتباه
الاضاح (ص244) الايضاح
النجوم الزهيرة (ص244) النجوم الزاهرة
اربيلى (ص245) اربلى
مذهب ابتدعثا السياسة فى الاسلام (ص245) مذاهب ابتدعتها السياسة فى الاسلام
عبدالوحيد (نويسنده كتاب فوق) (ص245) عبدالواحد الانصارى
مقاتل الطالبيون (ص245) مقاتل الطالبين
ردوات الجنّة (ص246) روضات الجنات
احمد محمود سبهى (ص247) احمد محمود صبحى
نظريات الامامة (ص247) نظرية الامامة
طبقات الشفيعية الكبرى (ص247) طبقات الشافعية الكبرى
ادارات بغداد فى العصور العباسيه العلى (ص249) ادارات بغداد فى العصر العباسى الاولى
احمدبن على قلقشاندى (ص249) احمدبن على قلقشندى
اثبات الوصايه (ص30) اثبات الوصية
مقالات الاسماعيليون (ص189) مقالات الاسلاميين قنترة الشوك (ص209) قنطرة الشوك
الخاطب (ص185) الخطيب بغدادى
الدعوى للرضا من آل محمد (ص95) الدعوة لرضا من آل محمد (ع)
كفاية الاثار (ص57) كفايه الاثر
هوالمهدى اخبرناه كعبون اخوالاخبار (ص56) هوالمهدى اخبرناه كعب اخوالاخبار
ابن هوشب (ص56) ابن حوشب
قاضى عبدالجابر (ص28) قاضى عبدالجبار

متأسفانه اين اغلاط آن قدر كم و ساده نيستند كه بتوان از آنها گذشت. همچنين نگاهى اجمالى به كتاب نشان مى دهد كه موارد ديگرى نيز از اين دست وجود دارد. نمونه اين خطاهاى مربوط به اعلام, در ترجمه ديگر مترجم حاضر, يعنى كتاب تشيع در مسير تاريخ, يافت مى شود. آن اثر نيز بسيار پر ارج است و همان گونه كه مترجم گفته اند, اين دو كتاب مكمل يكديگرند. در آنجا, مترجم عنوان كتابى را اين گونه ضبط كرده است: (وقعات الصفين نصر بن مظاحم المنقارى) (ص98). در حالى كه چنين است: (وقعة الصفين نضربن مزاحم المنقرى). و يا به جاى الامامة من قريش, (الامارت من قريش) آمده است. (ص63). همچنين به جاى جاحظ در عثمانيه, حافظ در عثمانيه آمده كه اين مى تواند غلط چاپى باشد و البته چه زيبا! افزون بر اين به جاى موطأ (كتاب مالك بن انس), موطع آمده است. (ص301). و نيز به جاى نام براء بن عازب انصارى, البرئه بن غريب الانصارى آمده است. (ص69). و نيز نام حزيمة بن ثابت, خذيمة بن ثابت ضبط شده است. (69)
تذكرات مربوط به اغلاط كتاب تشيع در مسير تاريخ را دوستم جناب شيدان شيد در اختيارم گذاشته بودند. ايشان همچنين فهرستى از مواردى كه غلط ترجمه شده است, آماده داشتند.
با وجود اين, بايد مترجم را به قلم زيبايش ستود. چه, با عباراتى روان و شيوا كتاب را ترجمه كرده و تو گويى همچون اثرى است كه به زبان فارسى تأليف شده و بدين لحاظ, خواندنى و ستودنى است. براى مترجم محترم و نيز نويسندگان هر دو اثر, آرزوى موفقيت مى كنم و آنان را براى عرضه كتابهاى بهتر دعا مى كنم.