مركز پژوهش تاريخ و فرهنگ و هنر اسلامى وابسته به سازمان كنفرانس اسلامى اُ. آى. سى.
رحمتى‌ محمدرضا


در اولين كنفرانس اعتلاى اسلامى كه در سال 1969 م. در رباط مراكش برگزار شد، زمامداران، رؤساى جمهور و رؤساى دولت كشورهاى اسلامى خواست خويش را مبنى بر گردهم آيى جهت افزايش روابط دوجانبه و همكارى نزديك در بين خويش، در زمينه‌هاى اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى علمى و سياسى، بر اساس اصول جاودانه اسلام، بيان داشتند، پس از پايه ريزى شالوده‌هاى كنفرانس، و به دنبال تشكيل دبيرخانه عمومى آن در سال 1970 م. و تصويب منشورَش در سال 1972 م. سازمان كنفرانس، اسلامى رسماً تأسيس يافت. در انجام كارهاى خود و در نظر داشتن اهدافش در زمينه‌هاى متعدد فعاليت خويش، اُ. آى. سى. با ميتينگهاى منظم در سطوح مختلف به خود شكل بخشيده، و به تشكيل ارگانهاى مُعين و تعيين نمايندگيهايى پرداخته كه با تشريك مساعى و هماهنگى، زير نظر دبيرخانه عمومى، به كار ادامه مى‌دهند. IRCICA (مركز پژوهش تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامى) يكى از اين ارگانهاى معين ميباشد. تشكيلات و سازمان‌هاى اصلى اُ. آى. سى. ذيلاً معرفى مى‌گردند. ارگانهاى اصلى‌
كنفرانس اعتلاى اسلامى - كنفرانس سلاطين، رؤساى جمهور و رؤساى دولت (هر سه سال يكبار برگزار مى‌شود) كنفرانس اسلامى وزراى امور خارجه كشورهاى عضو (سالانه برگزار مى‌شود).
دبيرخانه عمومى اُ. آى. سى.
دادگاه بين المللى اسلامى (در حال تأسيس ميباشد).
كميسيونهاى تخصّصى‌
كميته قدس (اورشليم)
كميته دائمى مالى‌
- كميسيون اسلامى امور اقتصادى، فرهنگى و اجتماعى.
- كميته دائمى همكارى علمى و فنى.
*75* - كميته دائمى همكارى اقتصادى و تجارى.
- كميته دائمى اطّلاعات و امور مسائل فرهنگى.
دبيرخانه عمومى اُ. آى. سى. ارگانهاى مُعين‌
- صندوق تعاون اسلامى (آى. اس. اف.، جدّه).
- مركز پژوهش تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامى (IRCICA، استانبول).
- كميسيون بين المللى حفظ ميراث فرهنگى اسلام (ICPICH)، دايره هماهنگى در رياض، دبيرخانه: IRCICA)
- كميته اسلامى صليب سرخ بين المللى (ICIC، بن غازى).
- صندوق قدس (اورشليم) (در جده).
- كميسيون اسلامى حقوق بين الملل (تأسيس آن در شانزدهمين كنفرانس اسلامى در سال 1986 م به تصويب رسيد).
- مركز پژوهش و آموزش آمارى، اقتصادى و اجتماعى كشورهاى اسلامى (SESRTCIC، آنكارا).
- مركز اسلامى آموزش و پژوهش فنى و حرفه‌اى (ICTVTR، داكا).
- شوراى اسلامى هواپيمائى كشورى (ICAC، تونس).
- مركز اسلامى گسترش بازرگانى (ICDT، كازابلانكا).
- بنياد اسلامى دانش، تكنولوژى و توسعه (IFSTAD، جدّه).
- دانشكده فقه اسلامى (جدّه).
- مركز جهانى آموزش و توجيه اسلامى (مكّه).
نمايندگيهاى تخصّصى‌
- سازمان سخن پراكنى كشورهاى اسلامى (ISBO، جدّه).
- خبرگزارى بين المللى اسلامى (IINA، جدّه).
- سازمان اسلامى علمى، آموزشى و فرهنگى (ISESCO، رباط).
- بانك توسعه اسلامى (IDB، جدّه).
- اتاق بازرگانى، صنعت و تبادل كالاى [كشورهاى‌] اسلامى (ICCICE، كراچى).
- انجمن اسلامى كشتى داران (جدّه).
- سازمان شهرها و پايتختهاى اسلامى (جدّه).
گزيده‌اى از تاريخ مختصر و اهداف IRCICA
مركز پژوهش تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامى در استانبول (كه به اختصار مركز استانبول، IRCICA، خوانده مى‌شود) بر اساس مصوّبه هفتمين كنفرانس اسلامى وزراى امور خارجه، كه در مى(ماه مه) 1976 در استانبول برگزار گرديد، تشكيل شد.
مركز مزبور از همان ابتداى تشكيل، از حمايت و كمك مستمر دبيرخانه عمومى سازمان كنفرانس اسلامى (اُ. آى. سى.) و كشورهاى عضو بهره‌مند بوده است. واضح است كه چنين حمايت و كمكى عوامل اجتناب‌ناپذير در كاميابى مركز به حساب ميآيد. اهداف‌
اهداف عمده مركز در اساسنامه آن به صراحت قيد شده‌اند.
اين اهداف اختصاراً عبارتند از:
- قبول مسئوليّت در تحقيق و انتشار كتب در زمينه‌هاى تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامى.
- مركز، محل ملاقاتى براى دانشمندان، مورخان، نويسندگان و هنرمندان كشورهاى اسلامى باشد، و اين به هنگامى است كه ايشان در حال پژوهش در ميراث مشترك اسلامى هستند.
- تشكيل سمينارها و جلسات ملاقات دوره‌اى در مركز يا كشورهاى عضو.
- افزايش همكارى نزديك ميان مورخان و نويسندگان مسلمان به منظور پايان بخشيدن به پيش داوريها و حب و بغضهاى منبعث از منابع غير مسلمان در مورد تاريخ، هنر و *76* فرهنگ مسلمين.
- تشويق به اصلاح مطالب نادرست موجود در كتب درسى برخى كشورهاى اسلامى.
- ترتيب انجام ملاقات بين دانشمندان، روشنفكران و پژوهشگران كشورهاى عضو.
- افزايش همكارى و تبادل تأليفات بين دانشگاهها و مؤسسات پژوهشى در زمينه‌هاى تاريخ، هنر و فرهنگ.
- انتشار يك فصلنامه درباره تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامى.
شوراى ناظر بر مركز متشكل از دانشمندان و كارشناسان است كه نمايندگى كشورهاى عضو اُ. آى. س. را نيز به عهده دارند. اين اعضا در اجلاس وزراى امور خارجه [كشورهاى عضو] كنفرانس اسلامى و بنا به پيشنهاد دبير كل اُ. آى. سى.، براى يك دوره سه ساله انتخاب شده‌اند. [گزيده‌اى از] فعاليّتهاى مركز
انتشارات
در اين بخش ابتدا انتشاراتى كه تا كنون به چاپ رسيده‌اند، ليست شده، و اين انتشارات نمايانگر نتايج پروژه‌هاى تكميل شده تحقيقاتى مى‌باشد. سپس آثارى كه پس از انجام مطالعات مربوطه انتشار خواهند يافت، معرفى مى‌شوند.
(توضيح آنكه اينجانب تنها به ترجمه برخى از اين تأليفات پرداخته و براى شناخت همه آنها به خود اين نشريه مراجعه فرمائيد مترجم.)
آثارى كه در گذشته منتشر شده‌اند
1- يك كتابى راهنما درباره مؤسّسات فرهنگى - اسلامى، 1981، 288 ص، انگليسى. (جزو موجودى است). اين كتاب شامل نام و آدرس 445 مؤسسه فرهنگى در كشورهاى عضو اُ. آى. سى. بوده و درباره 110 عدد آنها اطّلاعاتى ارائه مى‌دهد.
2- بنيادهاى خيريّه اسلامى و اموال غير منقول در فلسطين، 1982 م.، 235 ص.، به عربى و انگليسى. (جزو موجودى است) مركز، بر اساس اسناد موجود در آرشيوهاى عثمانى در استانبول، و به منظور دسترسى به املاك اسلامى در سرزمين فلسطين، تحقيقى را به انجام رساند. كتاب اطلاعات كاملى درباره موقوفات و املاك موجود در استانهايى چون قدس، شريف، غزه، صفه، نابلس و عجلون ارائه مى‌دهد.
3- آدرس مؤسسات فرهنگى در كشورهاى عضو اُ. آى. سى. 1982م، 12 + 4 + 150 + 5 ص. انگليسى، (جزو موجودى است).
4- سالنامه‌هاى عثمانى، 1982 م.، 142 ص، به زبانهاى عربى و انگليسى. (جزو موجودى است).
يك اثر كتابنامه‌اى درباره سالنامه‌هاى ايالات و استانهاى عثمانى است كه بين سالهاى 1847 م. تا 1918م. منتشر شده‌اند. اين اسناد به عنوان منابع اطلاعاتى دست اوّل، در مورد اماكن و دوره‌هايى كه [اسناد مزبور] بدان مربوط ميباشند، به حساب مى‌آيند.
5- راهنماى بين المللى مؤسسات فرهنگى - اسلامى، 1984م.، 350 ص.، انگليسى.
اين راهنما دربردارنده نام و آدرس 3579 مؤسسه فرهنگى - اسلامى در 106 كشور عضو و غير عضو ميباشد.
[گزيده‌اى از] طرحهاى در حال انجام و آثار آينده‌
1- راهنماى آرشيوهاى عثمانى، به زبانهاى عربى و انگليسى.
آرشيوهاى عثمانى در استانبول داراى ارجاعات تاريخى مهمى هستند كه مورد نياز پژوهشگران است. اين كتاب راهنما اطّلاعاتى درباره خود اسناد و دستورات و شيوه به كارگيرى آنها ارائه مى‌دهد.
2- ابعاد فرهنگى توسعه در كشورهاى اُ. آى. سى.، به زبان انگليسى.
هدف از اين تحقيق ارائه يك تحليل انتقادى در مورد چشم انداز فرهنگى در كشورهاى عضو اُ. آى. سى.، ميباشد. وضع آموزش و پرورش، تحقيق و توسعه، وسايل ارتباط جمعى، كتابخانه‌ها، موزه‌ها و سينماها و تئاترها در كشورهاى عضو بررسى شده و پيشنهاداتى در مورد حل مشكلات موجود در اين زمينه‌ها ارائه مى‌گردد.
*76* 3- مجموعه تاريخ اسلام‌
ضرورت بازنويسى و تحليل مجدد تاريخ ملّتهاى مسلمان در موارد گوناگون مورد تأكيد قرار گرفته و در اساسنامه مركز نيز قيد شده است. حقيقت تأسف آور آنكه امروزه ملتهاى مسلمان تاريخ يكديگر را از منابع غير اسلامى و حتى ضد اسلامى فرا ميگيرند. اين به برخى سوء تفاهمات و انديشه‌هاى گمراه مى‌انجامد. بودن ترديد، بهترين شيوه اصلاح چنين اشتباهاتى بازنويسى تاريخ با ارائه اطّلاعات درست و دقيق خواهد بود.
مركز بلافاصله پس از تشكيل، تحقيقات درباره تاريخ اسلام را آغاز نمود. اوّلين مجلد از مجموعه مربوط به «تاريخ تركها»، كه شامل تاريخ مسلمانان ترك تا تأسيس دولت عثمانى است، به زودى منتشر خواهد شد. مجلد دوم درباره تاريخ عثمانى در دست تأليف است.
پس از انتشار مجموعه مربوط به تاريخ تركها، مركز تحقيقات درباره تاريخ قلمروهاى اسلامى در آفريقا، جنوب آسيا و جنوب شرقى آسيا را تقبل خواهد نمود. در چارچوب اقدامات مربوط به تحقيقات درباره تاريخ جنوب آسيا، مركز اجلاسى را در مورد «تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامى در جنوب آسيا»، با همكارى دانشگاه اسلامى اسلام آباد، تشكيل داد.
4- كتابنامه كتب اسلامى كه در خارج استانبول به چاپ رسيده‌اند. بناها و عمليّات بازسازى‌
مركز لافاصله اقدامات فنى و مالى لازم را جهت طرح بازسازى آغاز نمود. كار بازسازى عملاً در آوريل 1985 م. آغاز گشت و در پى افزايش كمكهاى مؤسسات و شخصيتهاى اسلامى به خوبى پيشرفت نمود... در نقاطى كه دوره‌هاى آموزشى جهت آموزش هنرهاى اسلامى خوش نويسى، تذهيب، كاغذ ابرى كارى، صحافى و... به جوانان با استعداد سراسر جهان، گشايش خواهد يافت، كارگاههاى هنر اسلامى تشكيل خواهند شد.
واحدهاى مركز و ويژگيهاى خاص آنها
... امروزه 17000 جلد كتاب، 500 عنوان نشريه دوره‌اى و 3000 مقاله از روزنامه‌ها يا مجلات در كتابخانه مركز موجود است. 10000 عنوان كتاب به ثبت رسيده، 6800 عدد آن فهرست، طبقه بندى و در قفسه گزارده شده است. / 10000 عنوان از كل عناوين به كامپيوتر سپرده است... كتابخانه يا نشريات دوره‌اى متعددى كه در كشورهاى مختلف منتشر شده و براى اهداف مركز سودمند بوده و مورد نياز پژوهشگران ميهمان ميباشد، مشترك است. اين اشتراك دائماً در حال گسترش است. فهرستى از اين نشريات به زودى براى استفاده محقّقين تهيّه خواهد شد. علاوه بر كتب و نشريات، نقشه‌ها، تصاوير و ديگر منابع تحقيق موجود است. مركز در سال گذشته ميكروفيلم و ميكروفيش حدود 400 رساله دكترا را كه توسط دانشجويان مسلمان در دانشگاههاى اروپا و آمريكا در موضوعات اسلامى نوشته شده بود، به دست آورد. از سوى ديگر كتابخانه يا مجموعه كتبى كه توسط شخصيّتهاى مسلمان به مركز هديه شده است [و مى‌شود]، غنى مى‌گردد يكى از فعاليّتهاى مهم كتابخانه مركز، تبادل برنامه‌هاى تهيه شده توسط كتابخانه‌ها و مؤسسات كشورهاى مختلف ميباشد... سرويس دهى ديگر كتابخانه تدوين فصلنامه‌اى تحت عنوان «ليست تحصيلات كتابخانه» ميباشد. اين فصلنامه دربردارنده آثار و نشرياتى است كه جديداً در اختيار كتابخانه قرار گرفته، و در نتيجه پژوهشگران ميتوانند از امهات منابع موجودى كه ميتواند بر ايشان مفيد باشد، آگاه شوند...
كتابخانه همچنين با مؤسساتى كه ميكروفيلم و ديگر مطالب سمعى - بصرى تهيّه مى‌نمايند، رابطه برقرار كرده تا مجموعه كاملى از اين قبيل منابع كه براى همه گونه تحقيق مفيد ميباشند، فراهم سازد. كامپيوتر
مركز از سال 1983 م. براى تمام كارهاى پژوهشى و انتشاراتى خود، كتابخانه‌اش و نيز حفظ ليستهاى پستى خود، از كامپيوتر استفاده مى‌نمايد...
واحد كامپيوتر روند آسان سازى زبان را در مورد تمام *78* زبانهاى ملى كشورهاى عضو انجام مى‌دهد. اين واحد طبيعتاً و به طور عمده با سه زبان رسمى مركز، يعنى انگليسى فرانسه و عربى فعاليت مى‌نمايد. كامپيوتر علاوه بر سرعت بخشيدن به تمام فعاليّتهاى مركز، كار پژوهشگران ميهمان را كه جهت استفاده از كتابخانه و ديگر امكانات مركز از آن ديدار مى‌نمايند، نيز آسان مى‌نمايد. با استفاده از كامپيوتر دسترسى به كتابها و اسناد كتابخانه آسان‌تر و سريعتر انجام مى‌شود... تحقيقات‌
... مركز موضوعات پژوهشى را در كشورهاى اسلامى آگهى نموده و درخواستهاى واصله [جهت انجام تحقيقات ]را به مقامات مربوطه ارجاع مى‌دهد. كنفرانسها، سمينارها و خطابه‌ها
كنفرانسهاى بين المللى‌
1- هنر عربى - اسلامى و آسيا.
2- سمپوزيوم بين المللى در «مبانى، اشكال و مفاهيم مشترك هنرهاى اسلامى».
3- سمينار به كارگيرى كامپيوتر در كتابخانه.
4- سوّمين كنفرانس طب اسلامى.
5. سمپوزيوم اماكن ملى در تركيه‌
6- سمينار تحقيقات اسلامى.
7- شركت در كنفرانس روابط اعراب و تركان، عمّان.
8- سمينار زن و خانواده در اسلام.
9- سمپوزيوم بين المللى در ترجمه‌هاى مفهوم قرآن كريم.
10- سمينار بين المللى تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامى در جنوب آسيا. نمايشگاههاى مركز
مركز در فرصتهاى گوناگون به برپائى چند نمايشگاه پرداخت تا به معرفى فعاليّتهاى خود پرداخته يا هنرهاى اسلامى را رونق بخشيده و هنرمندان مسلمان را تشويق نمايد.
(اينجانب دو نمايشگاه مهم را معرفى مى‌نمايم. مترجم.)
1- نمايشگاه انتشارات مركز كه طى برگزارى سمينار اساس هنرهاى اسلامى در فارنهام كاسل انگليس در ژوئيه 1985 م. برپا گرديد.
2- نمايشگاه انتشارات مركز و نيز اسناد، پوسترها و بروشورهاى گوناگون كه در معرفى فعاليتهاى مركز، همزمان با برگزارى سمينار بين المللى درباره تاريخ، هنر و فرهنگ اسلامى در جنوب شرق آسيا، از 26، 28 مارس 1986 م. در اسلام آباد پاكستان برپا گرديد. شركت در نمايشگاههاى بين المللى كتاب‌
[از جمله نمايشگاههاى كتابى كه مركز در آنها شركت مى‌نمايد نمايشگاه بين المللى كتاب قاهره است:]... مركز از سه سال پيش تا كنون در نمايشگاه بين المللى كتاب قاهره، كه همه ساله از سوى سازمان عمومى كتاب مصر برپا مى‌گردد، شركت مى‌جويد. و سرانجام در هيجدهمين نمايشگاه بين المللى كتاب قاهره كه از 21 ژانويه تا 3 فوريه 1986 م. برپا بود؛ انتشارات مركز به نمايش گزارده شد. تنظيم و نگارش: م - ع - م