كرديم و استاد اعظم عصرها براى ما از حاشيه شيخ محمد تقى بر معالم [هداية المسترشدين] تدريس مى‌فرمود و حاج شيخ محمد باقر، فرزند مؤلف نيز در آن جلسه حاضر مى‌شد». (1)

همچنين برخى از فقيهان براى رسيدن بيشتر به تحقيق و كارهاى علمى خود، به حيل شرعى دست مى‌زده‌اند؛ مثلاً همچنان كه معروف است، فقيه مسلّم و بلند پايه، صاحب جواهر رحمه اللّه‌ براى اينكه موفّق به تكميل كتاب عظيم جواهر شود، پيش از تحقّق استطاعت مالى، نذر كرده بود كه همه ساله روز عرفه در كربلا حضرت سيد الشهداء(ع) را زيارت كند تا بدين وسيله، حج بر او واجب نشود و از اين رهگذر، كار علمى بزرگ و پرفايده‌اش را به انجام رساند. هر چند اين نذر پس از وى محل بحث و گفت و گوى فقها شده است. و بسيارى از فقيهان آن را مانع از وجوب حج ندانسته‌اند؛ از جمله در برخى كتب اصول در مبحث تزاحم و درعروه و حواشى و شروح آن در استطاعت حج؛ مثلاً محقّق نايينى(قدس سره) گويد:

... حكي أنّه كان عمل صاحب الجواهر(قدس سرّه) على ذلك، حيث كان ينذر قبل أشهر الحج زيارة الحسين عليه‌السلام يوم عرفة؛ لئلاّ يتوجّه عليه خطاب الحجّ في أشهره. (2)

صاحب عروه نيز در اين زمينه گويد:

إذا نذر قبل حصول الاستطاعة أن يزور الحسين عليه السلام في كلّ عرفة ثمّ حصلتْ، لم يجب عليه الحجّ. (3)

نكته 25:

در جوامع روايى درباره مستحبّات وقوف به عرفات مى‌خوانيم:

زرعة عن أبي بصير، عن أبي عبداللّه‌ عليه السلام قال: «إذا أتيت الموقف فاستقبل البيت و سبّح اللّه‌ مائة مرّة و كبّراللّه‌ مائة مرّة... ثمّ تقرأ عشر آيات من أوّل سورة