الف) بدل: در لغت چيزى است كه به جاى چيز ديگر قرار مى‌گيرد و جايگزين آن مى‌شود. فيومى مى‌نويسد:

البدل بفتحتين و البدل بالكسر و البديل كلها بمعنى والجمع أبدال و أبدلته بكذا أبدالا، نحيت الاول و جعلت الثاني مكانه و بدلته تبديلا، غيرت صورته تغييراً. (2)

ب) حيلوله: درلغت به معناى جدا و فاصله انداختن است. علامه فيومى مى‌نويسد:

وحال النهر بيننا حيلولة حجز و منع الاتصال. (3)

بنا بر اين درتعريف اجمالى بدل حيلوله مى‌توانيم بگوييم: بدل حيلوله عبارت است از: پرداخت مال توسط شخصى كه ميان مال و مالك فاصله انداخته است به عنوان جايگزين آن مال.

موضوع قاعده

جهت تبيين و شناخت موارد و مصاديق قاعده لازم است موضوع آن روشن شود. ازاين رو شايسته است انواع تصرفاتى كه موضوع ضمان را تشكيل مى‌دهد روشن گردد.

تصرف دراموال ديگران صورت هاى گوناگونى دارد؛ ازجمله:

الف) گاهى مال تصرف شده، موجود و قابل رد به صاحبش است.

ب) گاهى مال تلف و نابود شده و به هيچ وجه قابل برگرداندن نيست. مانند اين كه مواد غذايى مورد تصرف، خورده شده است.

ج) گاهى مال موجود است و ليكن براى هميشه قابل برگرداندن به مالك نيست. مانند اين كه طلاى دزديده شده، در دريا با عمق زياد افتاده باشد.

د) گاهى مالِ تصرف شده، موجود است و ليكن در زمان معينى نمى‌توان آن را به مالك برگرداند. مانند اين كه مال دراختيار كسى قرار گرفته كه تا يك سال در مسافرت به