پس به كار بردن تحول در اين موارد مسامحه است. لذا ابتدا بايد توجه داشت كه تحول گاه به كامل‌تر شدن است و گاه به عوض شدن. در اينجا واقعاً چه تحوّلى رخ داده است. آيا مفاهيم اضافه شده يا خود مفهوم بسيطى كه قبلا داشتيم تحوّل يافته و به مفهوم ديگرى تبديل گرديده است؟

از اين روى اگر از يك شيئى مفهومى داشته باشيم و بعد مفهومى بدان افزوده شود چون تصوّر اول ما تغيير نكرده است پس تحول نيست، مگر آن‌كه به اصطلاح خاص اين را هم تحول بگوييم، و اگر مفهوم اول تغيير كرده، معلوم مى‌شود تصورمان عوض شده لذا يكى از اين‌ها صحيح و ديگرى خطاست. به هر حال اين‌ها مطالبى است كه بايد به تفصيل مطرح شود كه تحول يعنى چه؟ در تصوّرات به چه معناست؟ در تصديقات يعنى چه؟ و اگر بگوييم هر تحولى كه در هر علمى پديد مى‌آيد مرهون تحول در علم ديگرى است آيا اين دور يا تسلسل نيست؟ و در اينجا نمى‌توان به اين مباحث پرداخت ولى اجمالا مى‌توان گفت كه در فلسفه ما، دو نوع بحث داريم: قبل‌العلم و بعدالعلم. منظور از مباحث بعدالعلم اين است كه وقتى در يك علم فرضيه‌اى مطرح مى‌شود و به نظر صاحب‌نظران آن، فرضيه‌اى به اثبات مى‌رسد در آن علم مقبول واقع مى‌شود، سپس اين فرضيه احتياج به تبيين فلسفى دارد يعنى بايد براى آن‌كه به عنوان «اصل موضوع» از علمى گرفته شده، يك تبيين عقلانى مطرح نمود مثلا وقتى علم اثبات كرد كه چيزى به نام انرژى وجود دارد و مبدأ حركت مى‌شود چون علم درباره ماهيت آن بحث نمى‌كند و بحث از ماهيت آن مسئله