اجتماعى امام مى‌باشد. به گواهى مطالعات و مسموعات تاريخى، او رهبرى بود كه از آغاز اسلام تا كنون ـ غير از ائمه اطهار(عليهم السلام) كه حساب جداگانه‌اى دارند ـ نمونه‌اش را سراغ نداريم؛ ولى آنچه درباره رهبران عالم اسلام ـ غير از معصومان(عليهم السلام) ـ خوانديم و شنيديم، كسى را مثل ايشان نيافتيم. اين مرد، پس از آن‌كه اسلام را آن‌چنان كه بايد، شناخت و در اين زمينه ‌در حد ممكن‌ـ كوتاهى و سستى نداشت، از نظر مطالعه و تفكر، كارهاى فراتر از امور مادّى، مسائلى كه مربوط به سير و سلوك عرفانى و رياضت‌هاى شرعى، خلوت‌ها، مناجات‌ها، سحرخيزى‌ها، ناله‌هاى نيمه‌شب انجام داد. او اسلام را در تمام ابعادش، به صورت يك مكتب جامع و همه‌سونگر شناخت؛ آن‌گاه آن را در جامعه به كار بست؛ البته در كنار اين امور، از تجارب سياستمداران بزرگ اسلام و مكتوبات اهل سياست كه تفصيلش گذشت، استفاده كرد و راهروان را راهبرى كرد.

افزون بر اين مسائل، بُعد ديگرى كه امام را از ديگر رهبران اجتماعى ممتاز مى‌كرد؛ «اعتقاد» ايشان به حقايق و معارف دينى بود. او اقيانوس آرامى بود؛ وقتى بر ساحلش نشسته بودى، متوجّه موج نگاه‌هاى عميقش مى‌شدى. يك دنيا وقار، سنگينى، اُبهت و عظمت همراه با سكوت، سكون و آرامش بود. او، جهانى بود بنشسته در گوشه‌اى.

حركت و سكون، سخن و سكوت و قيام و قعودش، براى رضاى خدا و اداى تكليف بود و بس. يكى از كارهاى او، همين حركت معجزه‌آسايى بود كه در ايران به وجود آورد و كشورى را كه در دام استعمارگران افتاده بود و در حال سقوط به اعماق جهنم بود ‌با توكل به خدا و از نيروى خدادادى‌ـ از منجلاب فساد، بيرون كشيد و نجات داد؛ كشورى اسلامى ساخت كه ‌با وجود همه كاستى‌هايى كه