خلاصة فصل هفتم

از ميان راه‌هاى گوناگونى كه در طول تاريخ بشر و در نظام‌هاي مختلف به بردگى انسان منتهى مى‌شد، اسلام تنها يك راه را باز گذاشت كه كاملاً موجه و معقول است: تا جامعة بشرى برقرار است، دست كم جنگ هست. از ميان جنگ‌ها بعضى مشروع و عادلانه است: جنگ حق در برابر باطل که در آن کساني که از طرفداران باطل به اسارت در مى‌آيند، به بردگى كشيده مى‌شوند و بايد بشوند. اسلام هيچ‌گاه در صدد الغاي اين‌گونه برده‌گيرى نبوده و نيست و اين موضع اسلام كاملاً قابل دفاع و توجيه عقلانى است. بنابراين، كوشش بسيارى از روشنفكران و نويسندگان غربزدة جهان اسلام كه اسلام را نافى و ناسخ هرگونه برده‌دارى قلمداد مي‌كنند و آيات مربوط به بردگى و برده‌دارى را ناظر به امرى موقت و گذرا مي‌دانند كه مختص صدر اسلام بوده تلاشى بيهوده است. اسلام بردگى را مطلقاً الغا نمى‌كند، بلكه يكى از راه‌هاي بردگي را صحيح مى‌داند. در عين حال، حسن سلوك با بردگان را به شدت توصيه مى‌كند و اسباب آزادى آنان را از طرق مختلف فراهم مى‌سازد و اين از مفاخر اين دين الهى است.

نظام برده‌داري در تاريخ بشر سابقة ديرينه دارد. مصلحان اجتماعي و در رأس آنان انبياي الاهي براي لغو نظام بردگي و نظام‌مند کردن آن تلاش کرده‌اند. در قرآن کريم آيات متعددي در خصوص بردگان و چگونگي رفتار با آنان آمده است. اسلام اصل بردگي را به طور کلي نفي نمي‌کند، بلکه در مواردي به دلايلي برده گرفتن را امري ضروري مي‌داند. در عين حال، نقش اسلام در زوال تدريجي نظام برده‌داري بر اهل تحقيق پوشيده نيست. اسلام عوامل بردگي را محدود ساخت و برده گرفتن را فقط منحصر در جنگ‌هاي مشروع کرد. مادام که ساختار جهان چنين باشد، نبرد ميان حق و باطل جريان دارد و طرفداران حق همان‌گونه که جنگ و دفاع از ارزش‌هاي ديني را حق خود مي‌داند، مي‌تواند پيروان باطل را اسير و برده سازند. اين بردگي به صلاح بردگان و مصلحت امت اسلامي است‌ و اين موضع اسلام کاملاً قابل دفاع و توجيه عقلاني است. افزون بر محدود کردن راه‌هاي بردگي، اهتمام به آزادي بردگان مورد تأکيد اسلام است.

بنابراين، اسلام هيچ‌گاه درصدد الغاي بردگي اسيران جنگي فتنه‌جويان نيست. کساني که