همچنين يكى از وجوه هشت‌گانة مصرف زكات همانا آزاد كردن برده (= فى الرقاب) قلمداد شده است؛ بدين معنا كه ولىّ امر مسلمانان بايد با استفاده از بخشى از زكات بردگانى را كه زير فشار موالى خود به سر مى‌برند و مى‌خواهند آزاد شوند آزاد سازد. حتى در مواردى، بردگانى را كه تحت آزار و اذيت نيز نيستند، با استفاده از زكات مي‌توان خريد و آزاد کرد.

مسئلة مُكاتَب، يعنى بازخريد بندة خود، نيز در قرآن کريم مورد تأکيد قرار گرفته است: «وَ الَّذِينَ يَبْتَغُونَ الْكِتابَ مِمّا مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ فَكاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِيهِمْ خَيْراً وَ آتُوهُمْ مِنْ مالِ اللّهِ الَّذِي آتاكُمْ؛[1] و آن بردگانتان که خواستار مکاتبه [= قرارداد مخصوص براي آزاد شدن] هستند، با آنان قرارداد ببنديد، اگر رشد و صلاح در آنان احساس مي‌کنيد، و چيزي از مال خدا را که به شما داده است به آنان بدهيد».

مكاتبه كه اقسام دوگانة آن، مشروطه و مطلقه، در كتب فقهى به تفصيل بررسى مى‌شود، بدين معناست كه برده مطابق عقد مکاتبه مي‌تواند قيمت خود را از حاصل كسب و كار خويش به مولى بپردازد و آزادى از دست رفتة خود را باز يابد. از آنجا كه اسلام آزادسازى بردگان را دوست ‌دارد، مكاتبه را در مواردى مستحب مؤكد دانسته است. در هر حال، نيکي و احسان به غلامان و كنيزان مورد توصيه و تأكيد قرآن کريم است.[2]

ج) خوشرفتاري با بردگان

اسلام در زمينة حسن معاشرت و خوشرفتارى با بردگان توصيه و تأکيد فراوان دارد. اضافه بر اينکه به طور كلى مسلمانان را به نيكى كردن به بردگان سفارش مى‌كند، از