فصل اول:

کليات و مفاهيم

1. تعريف حقوق

واژة «حقوق» داراي چند معناي اصطلاحي است. در اين بحث فقط به دو معنا اشاره مي‌کنيم:

1ـ 1. گاهي «حقوق» به نظام حاکم بر رفتار اجتماعي شهروندان يک جامعه اطلاق مي‌گردد؛ يعني مجموعة بايد‌ها و نبايد‌هايي که اعضاي يک جامعه ملزم به رعايت آنها هستند.

در اين اصطلاح، حقوق جمع «حق» نيست، بلکه به معناي مفرد به کار رفته است. گويا مجموعة احکام و مقررات حاکم بر يک جامعه را يک واحد اعتباري دانسته و نام «حقوق» بر آن نهاده‌اند. کلمة «تشريع» در زبان عربي و همچنين کلمة «شرع» در اصطلاح فقهاي اسلام نيز اين معنا را افاده مي‌کنند. حقوق در اين معنا تقريباً مرادف با «قانون» است. مثلاً به جاي «حقوق اسلام» يا «حقوق روم» مي‌توان گفت: «قانون اسلام» يا «قانون روم». در عين حال، اين دو کلمه از لحاظ معنا تفاوت‌‌هايي دارند که به دو مورد مهم آنها اشاره مي‌کنيم:

الف) قانون معناي بسيار عامي دارد که شامل قوانين تشريعي و اعتباري و قوانين تکويني و حقيقي، هر دو، مي‌گردد؛ در صورتي که «حقوق» فقط قوانين تشريعي و اعتباري را در بر مي‌گيرد. مثلاً بر همة قوانين رياضي، منطقي، فلسفي و تجربي عنوان