ج) آيه‌اي كه راجع به قصاص و خونخواهى كسانى است كه به ناحق كشته مى‌شوند که در آن جمله «والعبد بالعبد» آمده است كه بيانگر يكى از احكام حقوقى و جزايى بردگان است.[1]

به هر حال، از مجموع اين آيات به دست مى‌آيد كه بردگى و برده‌دارى از ديدگاه قرآن کريم، كمابيش امري پذيرفته است. اگر اصل بردگي در اسلام به کلي ممنوع ‌بود، اين همه احكام و سفارش‌ها دربارة بردگان مورد نداشت.

دلايل عدم نفي كلّي بردگي در اسلام

به هر تقدير، از مجموع آيات مورد اشاره به دست مى‌آيد كه نظام برده‌دارى از ديدگاه قرآنى به كلى مطرود و منفور نيست. براى توجيه اين موضعگيرى اسلام در قبال مسئلة بردگى، توجه به دو نكتة بسيار مهم ضروري است:

الف) مصلحت جامعة اسلامي

در هنگام ظهور اسلام نظام‌ برده‌دارى در بسيارى از کشورهاي جهان، و از جمله در شبه‌جزيرة عربستان، وجود داشت. داد و ستد بردگان يكى از سرمايه‌هاي مهم تجارت داخلى و خارجى کشورها به‌شمار مي‌رفت. اگر شارع مقدس اسلام اين نظام را يكباره و به كلى الغا مى‌كرد، بسيارى از افراد جامعه بخش عظيمى از سرمايه و دارايى خود را از دست مى‌دادند و اين اقدام، دست‌کم دو پيامد فاسد ‌داشت: يكى اينكه جامعة اسلامى از لحاظ اقتصادى دچار بحران شديدى مى‌شد؛ و ديگر اينكه رغبت مردم به پذيرش دين جديد به ميزان چشمگيرى کاهش پيدا مي‌کرد، زيرا گرويدن به آيين نو مستلزم دست بر داشتن از بخش بزرگى از ثروت شخصي بود كه هر كسى توان تحمل آن را نداشت.