خلاصة فصل ششم

آزادي در همة زمان‌ها و مكان‌ها، همواره به عنوان ارزشي مثبت و مطلق مورد توجه بوده است. تمامي علوم به گونه‌اي با اين واژه سروكار دارند و به همين دليل پژوهش‌هاي گسترده‌اي در اين زمينه صورت گرفته است. از جمله در دانش و فلسفة حقوق نيز دربارة آزادي و تأثير آن بر قوانين و مقررات اجتماعي بحث مي‌شود. در اعلامية جهاني حقوق بشر نيز آزادي جايگاه ويژه‌اي دارد و محور اصلي آن را تشكيل مي‌دهد. ما نيز در اين فرصت مناسب ديديم كه معاني اصطلاحي اين واژه را در حد توان تبيين كنيم.

تحقيقات نشان مي‌دهد كه آزادي دست‌كم ده معاني كاربردي دارد. برخي از آنها فلسفي است، آزادي به معناي اختيار، اصل مبنايي براي همة نظام‌‌هاي ارزشي و حقوقي است؛ آزادي به معناي استقلال وجودي؛ و آزادي به معناي عدم تعلق فطري انسان به اشيا و امور. آزادي به معناي اول، امري پذيرفته است، اما آزادي دو نوع ديگر مردود است، چون انسان موجودي عين فقر است و فطرتاً وابستگي به غير خود دارد.

بعضي از معاني آزادي مربوط به علم اخلاق است، آزادي يعني فراغت از همة چيزها، يعني كسي شايسته است كه به هيچ چيزي دل نبندد، معنايي مردود است، چون آزادي از همة تعلقات ممكن نيست، پس نمي‌تواند مورد امر و نهي واقع شود. آزادي به معناي رهايي از موانع استكمال، امري مقبول است، چون از نظر اخلاقي نبايد به آنچه سد راه كمال‌جويي است، دلبستگي پيدا كرد.

در سدة اخير در علوم تربيتي، در روان‌درماني، آزادي به معناي آزاد گذاشتن فراگير مورد توجه مربيان قرار گرفته است. در اين نگرش نوين، تأكيد اصلي روي اين واقعيت است كه فراگير را بايد در تربيت آزاد گذاشت و تربيت صحيح آن است كه به ويژگي‌هاي فردي شخص مورد تربيت توجه شود. اين ادعا را به طور مطلق نمي‌توان پذيرفت و صدق اين نظريه حدودي دارد. شرط تأثيرگذاري تربيت، دستيابي به تعادل مطلوب ميان آزادي و محدوديت است. از مجموع معاني مزبور، آزادي به معناي اختيار و استقلال وجودي به گونه‌اي با علم و فلسفة حقوق ارتباط مي‌يابد.