اسلام و آزادى

پرسش:

براى بحث درباره آزادى و اين كه آيا آزادى با اسلام سازگارى دارد يا خير، دانستن و رعايت چه پيش فرض‌هايى لازم است؟

پاسخ: براى بحث درباره آزادى و نيز پاره‌اى مفاهيم نو، و براى آن كه بتوانيم قضاوت درستى در مورد آنها و رابطه آنها با اسلام داشته باشيم‌؛ نيازمند دانستن و رعايت امورى چند هستيم تا دچار گفتگوهاى لفظى، طولانى و بى‌فايده نشويم و بتوانيم زودتر و آسان‌تر به نتيجه برسيم:

ابتدا بايد توجه داشته باشيم كه در علوم امروز مفاهيم به دودسته تقسيم مى‌شوند: مفاهيم عينى (انضمامى) و مفاهيم انتزاعى. مفاهيم آب، برق، چشم، دست و پا و امثال آنها مفاهيم عينى و انضمامى هستند كه تفاهم درباره آنها چندان مشكل نيست، زيرا همه مى‌فهمند كه منظور از اين الفاظ چيست. مفاهيم فلسفى و مفاهيمى كه در علوم انسانى مانند روان‌شناسى، جامعه‌شناسى، حقوق، علوم سياسى و امثال آنها به كار مى‌رود مفاهيم انتزاعى هستند كه تفاهم درباره آنها چندان آسان نيست. گاهى واژه‌اى داراى تعريف‌هاى بسيار متغايرى است و اين اختلاف در تعاريف كه براى اين واژه ذكر مى‌شود، موجب بروز مشكلات بسيارى در تفاهم مى‌گردد. مفاهيمى چون مفهوم آزادى، دموكراسى، ليبراليسم، جامعه مدنى، تمدن و فرهنگ از اين قبيل‌اند. و ويژگى آنها اين است كه بسيار كشدار ، نا مشخص و لغزنده‌اند و تعاريف متعدد و گوناگونى كه چندان باهم سازگار هم نيستند درباره آنها ارائه شده است.

همان‌گونه كه گفتيم آزادى، يكى از مفاهيم انتزاعى است. وقتى مى‌گويند «آزادى» احساس خوبى براى شنونده حاصل مى‌شود و تقريباً همه اقوام و ملل قداست خاصى براى آزادى قائل‌اند‌؛ زيرا انسان فطرتاً مى‌خواهد آزاد باشد و همواره در پى كسب آزادى است. با اين حال درباره اين واژه، مفهوم مشخص و مشتركى بين صاحب‌نظران و