سير و سلوك و مسأله نياز به استاد

يكى از سؤالات و مسايلى كه در بحث عرفان و سير و سلوك مطرح است مسأله نياز به استاد و مربّى است. سؤال اين است كه براى سير الى الله و گام نهادن و طى طريق در وادى عرفان و سير و سلوك، آيا به طور حتم به استاد و مربّى نياز است يا اين‌كه انسان مى‌تواند به خودسازى و مراقبت نفس و عمل به دستورات شرع مقدس اكتفا كند و به سر منزل مقصود نايل آيد؟ بُعد ديگر همين پرسش اين است كه آيا قدم نهادن در راه سير و سلوك به‌طور حتم نياز به اين دارد كه مراحل و مسايل مربوط به آن را، دست‌كم، در كتاب‌هايى كه در اين باره نگاشته شده مطالعه كنيم يا تقيد به خودسازى و رعايت همان چه كه در كتاب و سنّت بيان شده، براى سالك كافى است؟

براى روشن شدن پاسخ اين پرسش بايد به اين نكته توجه كنيم كه سير معنوى و تهذيب اخلاق، شبيه تقويت جسمانى و مداواى بدن و جسم است. اگر كسى بيمار شود به طور طبيعى به پزشك مراجعه مى‌كند. به ويژه اگر بيمارى جدى و خطرناك باشد و انسان طبيب مبرّز و حاذقى كه تخصصش در همان رشته است سراغ داشته باشد بى‌درنگ به او مراجعه مى‌كند. طبيب نيز پس از معاينه و تشخيص بيمارى داروهايى تجويز مى‌كند و دستوراتى مى‌دهد و بيمار با عمل كردن به توصيه‌هاى پزشك و مصرف آن داروها سلامت خود را باز مى‌يابد. در صورت وجود پزشك در جامعه و دست‌رسى به او، روشى كه نوع انسان‌ها اتخاذ مى‌كنند همين است. اين مسأله به ويژه در زمان ما كه پزشكى رشته‌ها و تخصص‌هاى مختلف و متعددى پيدا كرده است مصداق بيشترى دارد.

اما در همين زمينه و تا يكى دو سده قبل وضعيت به كلى متفاوت بود. در آن روزگار كسانى به نام حكيم‌باشى و امثال آن بودند كه در بسيارى موارد هم تعدادشان در يك شهر بيش از يكى، دو نفر نبود. علاوه بر آن، اين تخصص‌هايى هم كه امروزه مشاهده مى‌كنيم وجود نداشت و آن حكيم‌باشى در همه بيمارى‌ها، از مغز و اعصاب و گوش و