وجود دارد و او را به سوى خدا سوق مى‌دهد، با تلاش خود به صورت آگاهانه درآورد و آن را كمال بخشد. از اين‌رو مى‌توان گفت كه عرفان حقيقى تلاشى است براى رسيدن به عالى‌ترين مقامى كه براى يك انسان ممكن است.

«عرفان» چيست؟

دو واژه «عرفان» و «معرفت» از نظر لغوى معناى واحدى دارند و هر دو به معناى «شناختن» هستند. اين شناخت مى‌تواند از طريق «حس»، «عقل»، «نقل» و يا «دل» حاصل شده باشد. از اين‌رو از نظر لغوى تفاوتى بين انواع شناخت‌ها نيست و به همه آنها مى‌توان «عرفان» اطلاق كرد. اما در اصطلاح، «عرفان» از «معرفت» تفكيك شده و به معنايى خاص به كار مى‌رود. در حالى كه واژه «معرفت» اطلاق دارد و هر نوع شناختى را شامل مى‌شود، «عرفان» در اصطلاح به شناخت ويژه‌اى اختصاص يافته كه از راه حس و تجربه يا عقل و نقل به چنگ نمى‌آيد؛ بلكه از راه شهود درونى و دريافت باطنى حاصل مى‌شود. شهود قلبى و دريافت باطنى كه شناختى بى‌واسطه است و مستقيماً خود معلوم مورد ادراك قرار مى‌گيرد، در اصطلاح فلسفى «علم حضورى» ناميده مى‌شود. علم حضورى به خلاف «علم حصولى» از راه تجربه، فكر و استدلال و مفاهيم ذهنى به دست نمى‌آيد. هر جا كه سر و كار ما با مفهوم، تفكر و تعقل باشد، حاصل تلاشمان نيز امر عقلانى ديگرى خواهد بود كه از سنخ مفاهيم است؛ در حالى كه عرفان، شناختى حضورى است و از سنخ مفاهيم نيست.

شناخت‌ها و علوم حضورى فراوانند و به هر علم حضورى و شهود درونى «عرفان» گفته نمى‌شود؛ بلكه به‌طور خلاصه، «عرفان» عبارت است از: شناخت خداى متعال، صفات و افعال او، شناختى كه نه از راه فكر و استدلال؛ بلكه از طريق ادراك قلبى و دريافت باطنى حاصل شود. عرفان يعنى شناخت خدا؛ ولى نه غايبانه و از راه عقل و برهان، بلكه با قلب و دل، و رؤيت حضور او در عمق جان.