نيازهاى روحى انسان و تحولات نامحسوس آن

گذشته از تحولاتى كه ذكر شد، دگرگونى‌هاى ديگرى نيز وجود دارد كه به صورت‌هاى مختلف در افراد پديد مى‌آيد و دست‌كم از دو جهت با تحولات نوع اول متفاوت است. اولاً چندان محسوس نيست، و ثانياً، به روحيات و استعداد افراد بستگى دارد و ظهور و بروز آن‌ها مختلف است و يكسان نيست. ميل به خوردن و آشاميدن، ميل به بازى و غريزه جنسى، اولاً براى افراد كاملاً محسوس هستند، و ثانياً، درجه و سطحى فعال از اصل آن‌ها در همه انسان‌ها وجود دارد، گرچه شدت و ضعف آن‌ها در افراد مختلف كم و بيش متفاوت است. اما در اين ميان به ميل‌هايى برمى‌خوريم كه در برخى افراد بسيار فعال و قوى پديدار مى‌شود و در برخى ديگر به حدى كم‌رنگ و ضعيف است كه گويا اصلاً وجود ندارد؛ يعنى به خلاف ميل‌هاى نوع اول، در اين‌جا تفاوت سطح و درجه بسيار زياد است.

براى مثال، ميل به هنر، به‌خصوص برخى هنرهاى خاص، چيزى است كه در افراد انسان بسيار متفاوت است. اين ميل گاهى در افرادى آن‌چنان پررنگ و شديد، پديدار مى‌شود كه در تمام امور زندگى آن‌ها تأثير مى‌گزارد، در حالى كه برخوردها و عكس‌العمل‌هاى پاره‌اى از افراد در مقابل مسايل هنرى به گونه‌اى است كه گويا اصلاً دركى از هنر ندارند.

همه انسان‌ها كم و بيش از منظره باغ سرسبز و خرم، تماشاى امواج دريا و چين و شكن كوه‌ها لذت مى‌برند؛ ولى برخى از تماشاى اين مناظر چنان به هيجان مى‌آيند كه از خود بى‌خود مى‌شوند و همه مسايل ديگر زندگى را فراموش مى‌كنند. آنان گاهى ساعت‌ها غرق تماشاى يك گل يا يك درخت مى‌شوند و از آن چشم برنمى‌دارند. اين ميل گاهى به اين صورت در انسان متجلى مى‌شود كه مى‌خواهد خود، زيبايى‌هايى را خلق كند و به وجود آورد. هنرهايى نظير: نقاشى، خوش‌نويسى، سرودن شعر و نگارش متون زيباى ادبى از همين ميل و غريزه انسان سرچشمه مى‌گيرد.