توجه و ذكر قلبى ما هر چقدر هم كه قوى باشد از امام باقر و امام صادق(عليه السلام) كه قوى‌تر نيست. وقتى آن بزرگواران ذكر لفظى داشته‌اند، آيا ما مى‌توانيم بگوييم ذكر لفظى لازم نيست و تنها ذكر قلبى كافى است؟! براى نيل به سرمنزل مقصود ما بايد ببينيم اهل‌بيت(عليهم السلام) چه فرموده‌اند و چگونه رفتار كرده‌اند، و رفتار خود را دقيقاً بر اساس گفته‌ها و سيره عملى آن بزرگواران تنظيم كنيم.

جايگاه ذكر لفظى و بيان اهميت ذكر قلبى

در اين‌جا مناسب است براى آن‌كه جايگاه و اهميت ذكر لفظى بيشتر شود به يكى، دو نكته در مورد آن اشاره كنيم:

يك نكته در مورد ذكر لفظى، كه تا حدودى جنبه عرفانى نيز دارد، مربوط به اين مسأله است كه هر عضوى از اعضاى بدن بايد بهره‌اى از عبادت و بندگى خداوند داشته باشد. عبادت چشم اين است كه به آيات و نشانه‌هاى الهى نگاه كند. از اين رو نگاه كردن به آيات قرآن، يا در مكّه مكرّمه، نگاه كردن به خانه كعبه عبادت است. حظ و بهره چشم از عبادت، امورى از اين قبيل است. عبادت گوش اين است كه، براى مثال، آيات قرآن را بشنود. از اين رو گوش دادن به آيات قرآن عبادت است. بهره دل و قلب از عبادت اين است كه بايد ظرف محبت خدا باشد. در اين ميان زبان نيز بايد بهره خاص خود را از عبادت داشته باشد. حظ زبان از عبادت اين است كه ذكر خدا را بگويد.

نكته ديگرى كه در مورد حكمت ذكر لفظى مى‌توان به آن اشاره كرد؛ بُعد تربيتى مسأله است. اگر ما بخواهيم به خدا توجه پيدا كنيم و به مرور اين توجه را بيشتر و قوى‌تر نماييم، بايستى تمرين داشته باشيم. براى تمرين، ذكر زبانى و لفظى بسيار آسان‌تر از ذكر قلبى است. در همه امورى كه نياز به تمرين دارد كار را از تمرين‌هاى ساده‌تر شروع مى‌كنند و به مرور تمرين‌هاى دشوار و دشوارتر را در دستور كار قرار مى‌دهند. اين قاعده در مورد عرفان و سير و سلوك نيز جارى است. براى انسان بسيار مشكل است كه