حصول چنين معرفتى براى انسان نه‌تنها ممكن است، بلكه اصولا هدف غايى و نهايى خداى متعال از خلقت انسان، رسيدن به چنين مقامى بوده است. اكنون زمان آن رسيده تا راه نيل به اين معرفت و خصوصيات و ويژگى‌هاى آن راه را بحث و بررسى كنيم.

استفاده از عقل و نقل براى شناخت راه

سير عرفانى كه همان «سير الى الله» است، جهت‌گيرى كلى‌اش «قرب الى الله» است. اين سير براى هر انسانى از مبدئى شروع مى‌شود كه همان وضع موجود او است، و منتهى و پايان كار، مقامى است كه از آن با تعابير مختلفى از قبيل «عندالله»، «لقاءالله»، «فناى فى الله» و... ياد مى‌شود. البته همه اين تعبيرات داراى معانى متشابهى است كه حقيقت آن براى انسان‌ها و مؤمنان معمولى و عادى چندان روشن نيست و انسان تا به آن مرحله نرسد، نمى‌تواند حقيقت و واقعيت آن را درك كند. اين قبيل افراد تنها مى‌توانند به كمك مفاهيم، دورنمايى معقول از آن مقام را در ذهن خويش تصور كنند. در هر صورت، بين اين مبدأ و منتهى مسيرى است كه بايد طى شود تا فرد از وضع نامطلوب و ناقص فعلى به وضع مطلوب و كامل برسد. البته اين مطلوبيت و كمال، نسبى و داراى مراتب بى‌شمارى است. اكنون بحث بر سر چگونگى پيمودن مسير بين اين مبدأ و منتهى و رسيدن به كمالات و مقامات عرفانى است.

همان‌گونه كه اشاره شد، گرايش عرفانى و گرايش به قرب الهى در انسان، گرايشى فطرى است. از همين‌جا مى‌توان اين ضابطه كلى را به دست داد كه راه رسيدن به عرفان و قرب الهى نيز نمى‌تواند برخلاف فطرت انسانى باشد. از اين رو اگر در مسلكى، به عنوان راه سير و سلوك و عرفان عملى، دستورالعمل‌ها و برنامه‌هايى ارائه شود كه با فطرت انسانى موافق نباشد، اين امر نشانه بطلان آن راه يا آن مسلك خواهد بود. اين قاعده در مورد اصل اسلام نيز صدق مى‌كند و خداى متعال نيز در قرآن كريم به اين حقيقت اشاره فرموده است؛ آن‌جا كه مى‌فرمايد: