حَسَنٌ عَلى كُلِّ حال؛[1] ياد خدا در هر حالى نيكو و پسنديده است. در پست‌ترين حالات ظاهرى هم بايد به ياد خدا بود و ياد خدا آن‌جا نيز عيب نيست. همه اين اعمال «سير و سلوك» است، به شرط آن‌كه «براى خدا» باشد.

آيا چنين مسلكى كه انسانِ مظهرِ جميع اسما و صفات تربيت مى‌كند حق است يا آن مسلكى كه مى‌گويد، برو در خلوتِ خانه بنشين و تنها ذكر بگو، به ديگران و به امر به معروف و نهى از منكر كارى نداشته باش، در نماز جمعه شركت نكن، و به جهاد نرو؟! بلى، اگر مقدارى از اموالت را پيش ما بياورى اشكالى ندارد؛ ولى در اجتماعات مسلمين شركت نكن و به سياست و اجتماع و امور مسلمين كار نداشته باش! به راستى كدام يك از اين‌ها انسان جامع الاطراف مى‌سازد؟

آن انسانى كامل است كه بتواند مظهر همه اسما و صفات باشد، وگرنه همه حيوانات نيز مى‌توانند اسمى از اسماى الهى را به عنوان ذكر خدا بگويند. قرآن مى‌فرمايد همه چيز تسبيح‌گوى خدا است:

تُسَبِّحُ لَهُ السَّماواتُ السَّبْعُ وَالأَْرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْء إِلاّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِه؛[2]آسمان‌هاى هفت‌گانه و زمين و هر كس كه در آن‌ها است او را تسبيح مى‌گويند، و هيچ چيز نيست مگر اين‌كه در حال ستايش، تسبيح او مى‌گويد.

اين تفاوت بين دو مسلك و دو سليقه است: انسانِ همه‌سونگر، انسانى كه همه ابعاد وجوديش رو به تكامل و رشد است، و انسان يك‌سونگر كه تنها يك جهت را مى‌نگرد و بقيه جهات را از ياد مى‌برد.

البته هم‌چنان‌كه پيش از اين اشاره كرديم، اين كج‌فكرى‌ها و يك‌سونگرى‌ها در زمان خود پيامبر(صلى الله عليه وآله) و ائمه معصومين(عليهم السلام) نيز وجود داشته، كه آن بزرگواران در صورت اطلاع با آن برخورد مى‌كردند و ضمن روشن‌گرى، انحرافى بودن آن‌ها را تذكر