كنند و ديگرانى كه در سطوح پايين‌ترى هستند از ظواهر و محكمات قرآن و روايات بهره ببرند.

در هر صورت، چنان نيست كه خداى متعال يا انبيا و اولياى دين از نشان دادن كوتاه‌ترين و بهترين راه وصول به مقصد نهايى كوتاهى كرده و يا بخل ورزيده باشند و درجات مختلف افراد در نيل به مدارج كمال، نوعاً مربوط به اختلاف تلاش، همت، دقت و تأمل آن‌ها است.

تبيين شاخصه‌هاى عرفان صحيح بر مبناى تحليلى عقلى

براى تبيين مهم‌ترين شاخصه‌هاى عرفان اسلامى، ابتدا بيانى عقلى و تحليلى خواهيم داشت و سپس از آيات و روايات معصومين(عليهم السلام) و سيره آن بزرگواران براى اين منظور مدد خواهيم جست.

بيان تحليلى مهم‌ترين شاخصه‌هاى عرفان اسلامى در گرو ذكر چند مقدمه است:

مقدمه اول اين‌كه، همان‌گونه كه در فصل اول گذشت، حقيقت عرفان عبارت است از رؤيت و شهود قلبى ذات اقدس بارى تعالى. گفتيم كه عرفان شناخت خداى متعال و صفات و افعال او است كه نه از راه فكر و استدلال، بلكه از طريق ادراك قلبى و دريافت باطنى حاصل مى‌شود. عرفان يعنى شناخت خدا؛ ولى نه غايبانه و از راه عقل و برهان، بلكه با قلب و دل و رؤيت حضور او در روح و جان. عرفان عملى نيز برنامه‌اى است كه در همين جهت تدارك ديده مى‌شود و مقصد آن رساندن انسان به چنين مقامى است. در اصطلاحات عرفا از اين مقام تعبيرات مختلفى شده است كه ما فعلا درصدد مناقشه در الفاظ و اسامى نيستيم. در دعاها و مناجات‌هاى مأثور از حضرات معصومين صلوات الله عليهم اجمعين نيز با تعبيراتى نظير «قرب» و «وصول» از اين مقام ياد شده است.

از سوى ديگر در جاى خود بيان شده است كه روح انسان حقيقتى است مجرد و از همين رو چيزى مى‌تواند موجب كمال نفس انسانى شود كه با آن سنخيت داشته باشد و