نگاه آلى و استقلالى به دنيا

اكنون سؤال اين است كه بين اين دو دسته روايات چگونه بايد جمع كرد؟ در پاسخ، نظير روش فقهى كه در برخى موارد اعمال مى‌شود، ممكن است بگوييم از اين دو دسته، آن گروه را كه سندش قوى‌تر است بگيريم و دسته ديگر را رها كنيم. يا ممكن است مثل برخى موارد ديگر بگوييم اين از امورى است كه عقل ما از فهم آن قاصر است و بايد علم آن را به اهلش واگذار كنيم.

اما راه درست، وجه جمعى است كه در خود روايات هم بدان اشاره شده است؛ از جمله در نهج‌البلاغه در وصف دنيا مى‌فرمايد:

وَمَنْ أَبْصَرَ بِها بَصَّرَتْهُ وَمَنْ أَبْصَرَ إِلَيْها أَعْمَتْهُ؛[1] آن كسى كه با آن نگريست، او را بينا كرد، و آن كسى كه به آن نگريست، او را كور گرداند.

يعنى دنيا تيغى دو‌دم است و بستگى دارد كه انسان از كدام لبه آن استفاده كند. به تعبير ديگر، آنچه مهم است نوع نگاه و شناخت ما نسبت به دنيا است و عينكى كه با آن، دنيا را مى‌بينيم. گاهى ممكن است ما خودِ دنيا را مطمح نظر قرار دهيم و به اصطلاح، نگاه «استقلالى» به آن داشته باشيم؛ اما گاهى نگاه ما به دنيا اصطلاحاً، نگاهى «آلى» و ابزارى است و آن را آلت و وسيله‌اى براى رسيدن به هدفى متعالى مى‌بينيم. اين مسأله نظير آن است كه آدمى گاهى مى‌خواهد عينك بخرد و گاه مى‌خواهد با عينك ببيند و نگاه كند. آن‌گاه كه قصد خريد عينكى را داريم به خود آن و رنگ و مدل و ساير خصوصياتش توجه مى‌كنيم، اما آن‌گاه كه عينك