پس «تفقه فى‌الدين»، بر خلاف گمان بعضى، كار راحتى نيست و نه تنها نان خوردن از راه دين نيست، بلكه تقويت و سيراب ساختن درخت دين است؛ چون تفقّه در دين كار بسيار دشوارى است و تحصيل علوم دينى و بصيرت پيدا كردن در دين در گرو تحمل مشكلات است. حضرت(عليه السلام) بعد از توصيه به «تفقه فى‌الدين» مى‌فرمايد: عَوِّدْ نَفْسَكَ التَّصَبُّرَ عَلَى الْمَكْروُهِ؛ خود را به رنج و سختى‌هايى كه در راه رسيدن به حق وجود دارد عادت بده و دين را بياموز!

پس اگر مى‌خواهيد موفق شويد بايد خود را به «تصبر» و تمرين صبر و تجربه نمودن آن عادت دهيد. و تمرين بلند مدت لازم است تا كم‌كم ملكه صبر پيدا شود و آن وقت است كه صبر كردن آسان مى‌گردد. درست است كه در ابتدا، اين كار دشوار است ولى بايد قدم به قدم اين كار را انجام داد و آن را با تلقين همراه ساخت تا تحمل مشكلات كم‌كم آسان گردد كه «اِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرا»[1] و «سَيَجْعَلُ اللّهُ بَعْدَ عُسْر يُسْرا»[2]. خداوند سبحان اين سنت را قرار داده كه اوّل بايد با سختى‌ها و مشكلات دست و پنجه نرم نمود تا نوبت ظفر آيد؛ يعنى خداوند بعد از صبر مشكلات را آسان مى‌نمايد و آدمى بدون صبر نمى‌تواند تكاليفش را انجام بدهد.

اقسام صبر

بجاست كه در اين‌جا اشاره‌اى به اقسام صبر داشته باشيم. حضرت رسول‌اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) مى‌فرمايند: اَلصَّبْرُ ثَلاثَةٌ: صَبْرٌ عَلَى المُصيبَةِ وَ صَبْرٌ عَلَى الطّاعَةِ وَ صَبْرٌ عَلَى المَعْصِيَة[3]؛ صبر سه قسم است: 1. صَبْرٌ عَلَى المُصيبَة؛ صبر بر مصايب و بلايا 2. صَبْرٌ عَلَى الطّاعَةِ؛ صبر در انجام طاعات و وظايف 3. صَبْرٌ عَلى المَعْصِيَة؛ صبر از معصيت‌نمودن و به گناه آلوده‌شدن.

گاه آدمى با پيشامد ناگوار و مصيبت سختى همچون فقر، مريضى، فراق دوستان و مرگ عزيزى مواجه مى‌شود كه در اين موارد بايد بر اين مصايب صبر نمايد. اين نوع صبر را «صبر بر مصيبت» گويند. امّا صبر بر معصيت زمانى است كه بر انسان شهوت و يا غضب و ... غالب شده و انسان در شرف ابتلا به گناه قرار مى‌گيرد. اگر آدمى در اين حالت خود را حفظ كند و به