ايمان اين هنر را دارد كه اگر شخص توانست آن را تا آخرين لحظه حفظ كند، او را نجات مى‌دهد. اما هيچ‌كس نمى‌تواند چنين اطمينانى داشته باشد؛ چون ارتكاب گناهان موجب مى‌شود كه ايمان به تدريج ضعيف شود و از بين برود و انسان باطناً كافر گردد. نمونه اين افراد در زمان ما كم نيست. و با كمى دقت، مى‌توان آنها را شناسايى كرد. در گذشته هم بوده‌اند و تا آخر نيز خواهند بود؛ اين سنّت الهى است: ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذِينَ أَساؤُا السُّواى أَنْ كَذَّبُوا بِآياتِ اللّهِ.[1]كسانى كه گستاخانه مرتكب گناه مى‌شوند و گناه كردن براى آنها به صورت امرى عادى درآمده و هر چقدر هم گناه كرده باشند، باكشان نيست به كفر كشيده مى‌شوند و تا آن‌جا پيش مى‌روند كه آيات الهى را تكذيب مى‌كنند».

پس نه نظر مرجئه درست است كه گناه هيچ تأثيرى در سعادت و شقاوت انسان نداشته باشد، و نه قول خوارج كه وقتى انسان مرتكب كبيره‌اى شد فوراً از ايمان خارج گردد و كافر شود. اگر مؤمن حتى مرتكب گناه كبيره هم بشود خدا به او مهلت مى‌دهد تا توبه كند و اگر موفق به توبه نشد به اندازه همان گناهش، در عالم برزخ عذاب مى‌شود و اگر ايمانش محفوظ باشد در نهايت، در قيامت نجات پيدا مى‌كند.

تفاوت اسلام و ايمان ظاهرى و واقعى

از آنچه گفتيم روشن شد كه اولا، اسلام ظاهرى و ايمان دو مقوله متفاوت هستند؛ ثانياً، اسلام ظاهرى فقط ملاك احكام ظاهرى اجتماعى است و موجب سعادت اخروى نمى‌شود؛ ثالثاً اسلام ظاهرى هم كه با اقرار به شهادتين حاصل مى‌شود، در صورتى است كه فرد ـ هرچند در ظاهر ـ به لوازم شهادتين هم ملتزم باشد. بنابراين اگر كسى شهادتين را گفت ولى به معاد اقرار نكرد و آن را قبول نداشت، قطعاً كافر است و حتى اسلام ظاهرى هم ندارد. بعضى تصور كرده‌اند كه اقرار به شهادتين موجب اسلام مى‌شود و اسلام موجب نجات است گرچه فرد اقرار به برخى از اصول و ضروريات اسلام ـ مانند پذيرش و اقرار به معاد ـ نداشته باشد. اين تصورات از نقص معرفت نسبت به مسايل و معارف اسلامى است. شهادت به رسالت معنايش شهادت به رسالت و لوازم آن است؛ يعنى هرچه پيغمبر(صلى الله عليه وآله) از طرف خدا گفته حتماً قبول است؛ و به طور قطع يكى از چيزهايى كه هر مسلمان بايد به آن متعهد شود و حتى مسلمانان