در صدر اسلام گروهى از افراد در ظاهر اظهار اسلام مى‌كردند، به مسجد مى‌آمدند، نماز مى‌خواندند، حتى گاهى در صف اول هم مى‌ايستادند و خلاصه به احكام ظاهرى اسلام عمل مى‌كردند، ولى مسلمان واقعى نبودند. آيات بسيارى از قرآن ناظر به اينها است. اين افراد گرچه در قلبشان به خدا و پيامبر و اسلام اعتقادى ندارند اما همين كه در ظاهر اظهار اسلام مى‌كنند، احكام ظاهرى اسلام در موردشان اجرا مى‌شود. ملاك اين اسلام، گفتن شهادتين است؛ يعنى همين كه كسى شهادتين را بر زبان جارى كرد جزو مسلمانان به حساب مى‌آيد. شهادتين يعنى شهادت به وحدانيت خدا و رسالت پيغمبر(صلى الله عليه وآله) كه هر چه را او به عنوان رسالت از طرف خداوند آورده قبول داشته باشيم. بنابراين اگر كسى بداند چيزى را مسلّماً پيغمبر(صلى الله عليه وآله)فرموده و در عين حال بگويد آن را قبول ندارم، با پذيرش رسالت تناقض پيدا مى‌كند. چه طور مى‌توان گفت، رسالت پيغمبر(صلى الله عليه وآله)را قبول دارم اما آنچه را او از طرف خدا آورده است نمى‌پذيرم؟! اين تناقض است. لذا انكار ضروريات دين موجب كفر مى‌گردد و اين همان «كفر ظاهرى» است. منافق اين‌گونه نيست، او در ظاهر مى‌گويد همه آنچه را پيامبر آورده قبول دارم، و اگر انكارى هم دارد در باطن و در قلب او است؛ وگرنه اگر به ظاهر هم منكر شود اين كفر ظاهرى است كه علاوه بر عذاب اخروى موجب مى‌شود احكام ظاهرى اسلام هم در اين دنيا در مورد او جارى نباشد. بعضى از فقها مثل حضرت امام(رحمه الله)تصريح مى‌كنند كه انكار ضرورى دين به انكار رسالت بازمى‌گردد؛ يعنى چيزى را كه شخص خودش مى‌داند پيامبر(صلى الله عليه وآله)به عنوان رسالت آورده قابل انكار نيست؛ مثل نماز خواندن. هر مؤمن و كافرى مى‌داند كه آنچه را پيغمبر(صلى الله عليه وآله)آورده قطعاً جزو رسالتش بوده است، لذا اگر بگويد آن را قبول ندارم اين تناقض است.

در هر صورت، اينها مربوط به اسلام ظاهرى است؛ يعنى با گفتن شهادتين، احكام اسلام براى چنين شخصى ثابت مى‌شود، مگر اين‌كه نقضش ثابت شود؛ مثلا بگويد، اشتباه كردم كه مسلمان شدم، يا يكى از ضروريات دين را ـ كه انكارش به انكار رسالت بازگشت مى‌كند ـ انكار كند. احكامى كه بر اسلام منافقانه و اسلام ظاهرى بار مى‌شود هيچ ربطى به زندگى آخرت و ثواب و عقاب اخروى ندارد، حكم ظاهرى است، ملاكش هم همين مسايل دنيايى است. در مقابل آن هم «كفر ظاهرى» قرار مى‌گيرد؛ يعنى اين‌كه كسى با زبان، شهادتين را نگويد يا يكى از ضروريات دين را انكار كند.

براى تفكيك ايمان ظاهرى از ايمان واقعى، بهتر است ايمان ظاهرى را «اسلام» بناميم و