كسانى كه افق ديد بالاترى دارند اگر هم فرصتى براى انجام مستحبات داشته باشند، به هر كار ديگرى غير از واجب و مستحب كه دست بزنند از آن استغفار مى‌كنند. حرام كه جاى خود دارد، آنها حتى از مشتبه و مكروه هم استغفار مى‌كنند؛ زيرا خدا دوست ندارد انسان اهل لغو باشد: وَ الَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ.[1] اين گونه افراد وقتى شب محاسبه مى‌كنند و مى‌بينند در طول روز كار حرامى مرتكب نشده‌اند، خيالشان راحت مى‌شود، اما حساب مى‌كنند چند كار لغو از آنها سرزده است. اين افراد محاسبه‌شان بيش‌تر از اين جهت است كه كدام كار را انجام داده‌اند كه اگر انجام نمى‌دادند ضررى به آخرتشان نمى‌رسيد؛ چه نگاهى كرده‌اند، چه سخنى گفته‌اند، كدام صدا را شنيده‌اند،... كه اگر هم انجام نمى‌شد مشكلى براى آخرتشان پيش نمى‌آمد. نگرانى‌بيش‌تر از اين است كه چرا اين قبيل كارها را انجام داده‌اند و وقتشان را صرف كارى نكرده‌اند كه حتماً سود داشته باشد.

استغفار از نماز!

شايد تصور كنيم بالاتر از آنچه تا به حال گفتيم ديگر فرض ندارد و كسى نيست؛ اما اين تصور اشتباه است. افرادى هستند كه آنچه را ما عبادت مى‌دانيم و دلمان خوش است كه خدا توفيق انجامش را به ما داده است، گناه مى‌دانند؛ كه حسناتُ الابرار سيّئات المقرّبين.

يكى از بهترين كارهايى كه در صدر اعمال خوب ما قرار دارد نماز است؛ كه فرمودند الصّلوةُ عمودُ الدّينِ،[2] الصّلوةُ خيرُ موضوع[3] والصّلوةُ قربانُ كلِّ تقىّ.[4] اما آيا نمازهاى ما چنين شأنى دارند؟ اولياى خدا از نمازهايى كه ما مى‌خوانيم استغفار مى‌كنند و آنها را براى خودشان گناه مى‌دانند. اين گونه نماز خواندن در شأن اولياى خدا نيست. مقدار وقتى را كه ما در 24 ساعت صرف خواندن نماز مى‌كنيم حتى به يك ساعت هم نمى‌رسد. همين يك ساعت هم غالباً با توجه كامل همراه نيست. اگر نماز سخن گفتن با خدا است، بايد از توجه به غير مبرّا باشد. كمال بى‌ادبى است كه به هنگام سخن گفتن با خدا دل و قلبمان جاى ديگر باشد. تصور كنيد كه يكى از دوستانتان با شما صحبت مى‌كند، اما در بين صحبت پشتش را به طرف شما و