نام کتاب : پندهاى امام صادق علیه سلام نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 34
گمارد؛ اما اگر بداند كه مسأله جدى است، به جزئيات كارهايش هم رسيدگى مىكند. در قرآن نيز به اين حقيقت اشاره شده است كه عذاب قيامت به دليل فراموشى روز حساب است؛ همان فراموشى كه موجب مىشود انسان مرتكب كارهايى شود كه در نهايت، عذاب ابدى را به دنبال داشته باشد: إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ بِما نَسُوا يَوْمَ الْحِسابِ.[1] اين عذاب براى كسانى است كه روز حساب را از ياد بردهاند، هر چند ممكن است به آن اعتقاد نيز داشته باشند، اما اعتقاد كمرنگ است، زنده نيست و در اعمالشان تأثير نمىگذارد.
قرآن كريم داستان دو برادر را نقل مىكند كه يكى از آنها بىبند و بار بود و دراموالش حساب و كتابى نداشت. برادر ديگر هر قدر به او سفارش مىكرد كه مراقب اعمال و كردار خود باشد، مىگفت: ما أَظُنُّ السّاعَةَ قائِمَةً وَ لَئِنْ رُدِدْتُ إِلى رَبِّي لاََجِدَنَّ خَيْراً مِنْها مُنْقَلَباً؛[2] تصور نمىكنم قيامتى برپا شود و اگر به فرض هم خدا و قيامتى باشد و من به سوى خداى خود باز گردم، در آن جهان نيز منزلى بهتر از اين دنيا خواهم يافت. مقصود قرآن از نقل اين داستان اين است كه بگويد، چنين اعتقادى به معاد فايدهاى ندارد؛ زيرا ركن اساسى اعتقاد به معاد، اعتقاد به حساب است. آنچه مهم است اين اعتقاد است كه در آن جهان زنده مىشويم تا نتيجه اعمالمان را ببينيم، وگرنه صرف اعتقاد به زنده شدن كارآيى ندارد. لازمه چنين اعتقادى توجه به عاقبت كار در همين دنيا است. پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)درروايتى مىفرمايند: حَاسِبُوا اَنْفُسَكُمْ قَبْلَ أَنْ تُحاسَبوا؛[3] پيش از آنكه به حساب شما برسند، خود را مورد محاسبه قرار دهيد.
اگر چنين باورى در انسان وجود داشته باشد كه روزى به همه اعمالش رسيدگى مىگردد و مطابق آنها دقيقا پاداش يا كيفر داده مىشود، به فكر محاسبه نفس خود مىافتد و از خود حساب مىكشد.
مراحل محاسبه
مسأله محاسبه نفس به قدرى مهم است كه برخى از علما در خصوص اين موضوع كتابهايى نوشتهاند. در اين باره آيات و روايات بسيارى داريم و بحثهاى فراوانى پيرامون آن انجام گرفته است. در كتابهاى اخلاقى، دستورالعملهايى به افراد داده شده تا بتوانند بهتر به اين مهم بپردازند. براى محاسبه نفس سه يا چهار مرحله شمرده شده است:
[1] ص (38)، 26. [2] كهف (18)، 36. [3] بحارالانوار، ج 70، باب 45، روايت 26.
نام کتاب : پندهاى امام صادق علیه سلام نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 34