به ياد بياورند؛ يعنى حتى از به خاطر آوردن كار زشتى كه قبلا كرده‌اند خجالت مى‌كشند. اين حالت، صفت خوبى است؛ زيرا موجب مى‌شود انسان براى بار ديگر آن كار زشت را تكرار نكند تا مبادا ديگران متوجه شوند و وى مجدداً خجالت بكشد.

مطلوب‌ترين حيا

سؤالى كه در اين‌جا مطرح مى‌شود اين است كه آيا فقط بايد از انسان‌ها خجالت كشيد يا حياى مطلوب از خدا هم داريم؟ در پاسخ بايد بگوييم، مرتبه حيا و ارزش آن بستگى به اين دارد كه اولا، آن كار زشتى كه انسان از آن خجالت مى‌كشد تا چه حد زشت است، ثانياً، انسان چه اندازه به زشتى آن توجه دارد، و ثالثاً، در مقابل چه كسى اين كار زشت را انجام مى‌دهد؛ يعنى آن شخصى كه اين كار زشت را مشاهده مى‌كند تا چه اندازه در نزد انسان از اهميت و اعتبار برخوردار است. كسانى كه ايمانشان ضعيف است و از حضور خداى متعال در همه شؤون زندگى خود غافلند، از خدا خجالت نمى‌كشند. شرط خجالت كشيدن اين است كه انسان بداند كسى كار زشت او را ديده است. لذا صرف اين‌كه انسان بداند خدا در همه جا حاضر است، اما آن‌گونه كه بايد و شايد به حضور خدا توجه نداشته باشد، باعث نمى‌شود كه اگر مرتكب گناهى شود، از خدا خجالت بكشد. انسان هر قدر بيش‌تر به حضور خدا توجه داشته باشد و نيز عظمت خدا را بهتر درك كند، با انجام دادن كارهاى زشتى كه او نمى‌پسندد، بيش‌تر خجالت مى‌كشد. انسان معمولا براى كسانى كه از مقام بالا و يا موقعيت اجتماعى ممتازى برخوردارند، ارزش بيش‌ترى قايل است. از اين‌رو، اگر در حضور آنها مرتكب رفتار زشتى شود، بيش‌تر خجالت مى‌كشد. اما در مقابل كودكان و كسانى كه موقعيت اجتماعى بالايى ندارند و يا دوستانى كه انسان با آنها خودمانى شده است، اين حالت كم‌تر وجود دارد. گاهى هم انسان حتى از اين‌كه كودكى از كار زشت او مطلع شود خجالت مى‌كشد، اما از اين‌كه خدا آن را ديده است خجالت نمى‌كشد! اين بدان جهت است كه ما عظمت خدا را درك نكرده‌ايم.

ما بايد از اين حالت خود استغفار كنيم؛ استغفارى كه در دعاها و روايات ما «استغفار حيا» ناميده شده است. در دعاى پس از زيارت امام رضا(عليه السلام)مى‌خوانيم: اِنّى اَسْتَغْفِرُكَ اسْتِغْفارَ حياء. اگر انسان گناه‌كار توجه كند به اين‌كه خدا به زشتى كار او آگاه است، و از اين‌رو خجالت بكشد و تصميم بگيرد كه ديگر آن گناه را تكرار نكند، يكى از بهترين استغفارها را انجام داده است.