الطّامَّةُ و نَصَبَ الجَبّارُ الموازينَ لِفَصْلِ القَضاءِ وَ بَرَزَ الخلائِقُ ليوم الحسابِ اَيْقَنْتَ عِنْدَ ذلكَ لِمَنْ تكونُ الرَّفْعَةُ و الكرامَةُ و بِمَنْ تَحُلُّ الحَسْرةُ و النَّدامَةُ فاعْمَلِ الْيَومَ فى الدُّنيا بما تَرْجوا بِهِ الفَوْزَ فى الاخِرَةِ.

نقش نيّت در عبادات

در فرهنگ اسلامى، نيّت نقشى تعيين‌كننده در ارزش اعمال انسان ايفا مى‌كند. اما اين‌كه سرّ اين مطلب چيست، بخشى به فلسفه اخلاق و بخشى به حوزه‌هاى ديگر مربوط مى‌شود. از آن‌جا كه طرح بحث‌هاى گسترده و فنى در اين مقال نمى‌گنجد، به اجمال به برخى آثار نيّت اشاره مى‌شود.

شيعه و سنى حديث شريفى از پيامبراكرم(صلى الله عليه وآله) نقل كرده‌اند كه آن‌حضرت فرمودند: اِنَّما الاَعمالُ بِالنّيات وَ لِكُلِّ امْرِىء ما نَوى؛[1] ارزش كارها به نيّت است و هر كس متناسب با نيّت خود بهره خواهد برد. البته، منظور از نيّت اين نيست كه انسان انگيزه خود را از انجام اعمال به زبان يا ذهن بياورد و مثلا بگويد: من اين كار را براى خدا انجام مى‌دهم، بلكه منظور اين است كه انگيزه واقعى انسان از انجام عمل، رضاى خدا و يا رسيدن به پاداش‌هاى اخروى و يا دست كم، نجات از عذاب الهى باشد. براساس اين حديث اگر انسان كارى را به نيتى غيرالهى انجام دهد پاداشش همان خواهد بود و نزد خدا مزدى نخواهد داشت. مثلا شخص ميلياردرى كه تمام ثروتش و يا بخش عمده‌اى از آن را صرف امور عام المنفعه از قبيل: ساختن مدرسه، بيمارستان، پل و مانند آن كرده است، اگر نيّتش از انجام اين كارها صرفاً اين باشد كه مورد تشويق و تمجيد مردم قرار گيرد، طبق حديث شريفى كه بيان شد، مزدش را دريافت كرده است و در نزد خدا پاداشى ندارد.

بر اساس فلسفه اخلاق اسلامى، ارزش عملى كه در آن نيّت خدايى وجود نداشته باشد، در حد صفر است و اگر چنان‌چه عبادتى واجب با انگيزه خودنمايى انجام شود، ارزش آن زير صفر است؛ زيرا علاوه بر اين‌كه اصل عبادت باطل است، عذاب اخروى هم به دنبال دارد. اين مسأله با فرهنگ عمومى مردم دنيا، به ويژه غيرمسلمانان، تناسب و سازگارى ندارد. آنها