تقويت روحيه انتقادپذيرى

انسان بايد همواره به وسيله تلقين هم كه شده روحيه انتقادپذيرى را در خود تقويت كند و از ديگران بخواهد كه عيوبش را بازگو كنند. روايات بسيارى نيز در اين زمينه وارد شده است؛ از جمله روايتى از امام صادق(عليه السلام)كه مى‌فرمايد:

اَحَبُّ اِخْوانى اِلَىَّ مَنْ اَهْدى اِلىَّ عُيوبى؛[1] محبوب‌ترين برادرانم نزد من كسى است كه عيب‌هايم را به من هديه كند.

تعبير «هديه» براى «تذكر عيب» در اين روايت جالب توجه است. انسان‌هايى كه در مقام خودسازى و تهذيب نفس هستند، به ويژه آنهايى كه مسؤوليت‌هاى اجتماعى دارند، بايد ديگران را تشويق كنند كه عيوب و لغزش‌هايشان را گوشزد كنند و اين را هديه‌اى از سوى آنان بدانند. در اين صورت اولا، ديگران رغبت پيدا مى‌كنند كه اشتباهات آنها را گوشزد نمايند و ثانياً، خود انسان هم به آفت خودپسندى و خود بزرگ‌بينى مبتلا نمى‌شود.

كسانى كه به دروغ در مقام مدح و تملق ديگران برمى‌آيند افرادى عاقل و خردمند نيستند. اينان اگر عاقل بودند، مى‌فهميدند كه با اين كار خود، علاوه بر آن‌كه بالاخره روزى رسوا مى‌گردند، در بسيارى از انحرافات و اشتباهاتى هم كه در جامعه رخ مى‌دهد شريك هستند؛ زيرا با اين كار خود ديگران را دچار اشتباه و خطا مى‌كنند. انسان عاقل و آزاده هيچ‌گاه چنين كارى را انجام نمى‌دهد و صرفاً براى بهره‌مندى از منافع مادى مرتكب اين همه جنايت و خيانت مادى و معنوى در حق ديگران نمى‌شود. انسان‌هاى فرومايه و پست هستند كه با تملّق و چاپلوسى مى‌خواهند خود را نزد ديگران عزيز كنند.

پرهيز از عُجب و تكبر

انسان بايد مراقب باشد كه تحت تأثير سخنان چاپلوسانه اشخاص متملق و نابخرد قرار نگيرد و مغرور نشود: لاتَغْتَرَّ بِقَولِ الجاهلِ و لا بِمَدحِهِ. اگر بخواهيم در برابر سخنان تملق‌آميز مصون باشيم، بايد اراده‌اى قوى داشته باشيم و با تصميمى قاطع و آمادگى روحى و روانى لازم، در مقابل اين‌گونه سخنان مقاومت كنيم تا صفت رذيله عُجب و خودپسندى در ما شكل نگيرد. روحيه تكبّر بدترين آفتى است كه انسان را به ورطه سقوط و نابودى مى‌كشاند. واژه «تكبّر» و