يُحِبُّ الْفَرِحِينَ.[1] اين آيه درباره قارون است كه به واسطه نعمت‌هاى دنيايى، به خود مى‌باليد و بسيار مغرور بود. بنى‌اسرائيل براى نصحيت او به نزدش آمدند و گفتند: لا تَفْرَحْ إِنَّ اللّهَ لا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ؛ خيلى سرمستى نكن، خدا فرحين را دوست نمى‌دارد. معمولا در ادبيات فارسى تعبير «سرمستى» براى اين‌گونه سرورها و فرح‌هاى افراطى به كار مى‌رود. اين‌گونه شادى‌ها مسلّماً نامطلوب است؛ زيرا نه تنها كمكى به حركت تكاملى انسان نمى‌كند، بلكه انسان را در دام شيطان مى‌اندازد، او را غافل و مغرور ساخته از وظايف و تكاليفش باز مى‌دارد و موجب مى‌شود كه به ديگران فخر بفروشد. در بعضى از آيات قرآنى هم اشاره شده است كه كسانى كه در دنيا خيلى سرور داشتند، وضعشان در آخرت خيلى خوب نيست: إِنَّهُ كانَ فِي أَهْلِهِ مَسْرُوراً؛[2]در وصف جهنميان مى‌فرمايد، آنها كسانى هستند كه در دنيا خوش‌گذرانى كرده و زندگى را به شادى و سرمستى مى‌گذراندند.

حزن مطلوب

در مقابل، حزنى كه انسان را متوجه خدا، آخرت و مسؤوليت‌هاى شرعى و اجتماعى‌اش كند، حزنى مطلوب است؛ حزن از اين‌كه چرا در انجام تكاليف كوتاهى كرده‌ايم. انسان عاقلى كه مرتكب گناهى شده، اگر متوجه شود اين عمل موجب شده كه سعادت آخرت را از دست بدهد، در حالى كه مى‌توانست با انجام دادن كار ديگرى سعادت دنيا و آخرت را كسب كند، محزون مى‌شود. اين‌گونه حزن‌ها اگر به حد افراط نرسد، مطلوب است، اما اگر به حدى برسد كه انسان را از كار و زندگى باز دارد و باعث شود كه فرد تكاليف شرعى خود را نتواند انجام دهد، هيچ فايده‌اى ندارد. غم و غصه‌اى كه موجب شود انسان در زندگى نتواند درس بخواند، عبادت كند، جهاد برود، به اجتماع خدمت كند و ساير فعاليت‌هاى مطلوب دينى را انجام دهد، چه فايده‌اى دارد؟ بنابراين مرتبه‌اى از حزن هم مى‌تواند مطلوب باشد؛ و آن زمانى است كه انسان را وادار به جبران گذشته نمايد و تكاليف و كارهاى خيرى كه باعث سعادت آخرت او مى‌شوند انجام دهد.

شادى در گرو تأمين خواست افراد

نكته سومى كه بايد در نظر داشت اين است كه سرور و شادى براى هر كسى وقتى حاصل