بعداً خواهيم گفت كه اين آيه و آيات ديگرى كه تصريح به نطفه در آفرينش انسان دارد؛ عموميّت ندارد؛ چنانكه عيسى(عليه السلام) و آدم(عليه السلام) از نطفه خلق نشده‌اند. پس اين آيات تنها جريان طبيعى خلقت انسان را بيان مى‌كند.

و آن افراد استثنايى از سياق آيات، خارج و حدّاكثر عامى‌است كه تخصيص يافته يا مطلقى‌است كه مقيّد شده است.

نطفه

دسته‌ى ديگر از آيات منشأ آفرينش آدمى را تنها نطفه مى‌داند:

نحل / 4: «خَلَقَ الإِْنْسانَ مِنْ نُطْفَة».

يس / 77: «أَوَلَمْ يَرَ الإِْنْسانُ أَنّا خَلَقْناهُ مِنْ نُطْفَة».

دهر / 2: «إِنّا خَلَقْنَا الإِْنْسانَ مِنْ نُطْفَة أَمْشاج».

عبس / 19: «مِنْ نُطْفَة خَلَقَهُ فَقَدَّرَه».

القيمة / 37: «أَلَمْ يَكُ نُطْفَةً مِنْ مَنِيّ يُمْنى».

النجم / 46: «مِنْ نُطْفَة إِذا تُمْنى».

واقعه / 58: «أَفَرَأَيْتُمْ ما تُمْنُون».

آبى را كه مى‌ريزيد آيا شما مى‌آفرينيد؟

در بعضى آيات تراب و نطفه، با هم يكجا آمده است:

حج / 5: «فَإِنّا خَلَقْناكُمْ مِنْ تُراب ثُمَّ مِنْ نُطْفَة».

فاطر / 11: «وَاللهُ خَلَقَكُمْ مِنْ تُراب ثُمَّ مِنْ نُطْفَة».

غافر / 67: «هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ تُراب ثُمَّ مِنْ نُطْفَة».

كهف / 37: «أَكَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِنْ تُراب ثُمَّ مِنْ نُطْفَة».

در مورد آيات، دو وجه به نظر مى‌آيد:

1 ـ مراحل آفرينش هر فرد، جدا مورد نظر است؛ يعنى خاك است كه به موادّ غذايى و موادّ غذايى به نطفه تبديل مى‌شود، پس خاك مبدأ نطفه و نطفه مبدأ انسان است. خاك مبدأ دور، و نطفه مبدأ نزديك.

2 ـ چون حضرت آدم از خاك است و هر انسانى در آفرينش منتهى به آدم مى‌شود پس مبدأ آفرينشِ آدم، مبدأ آفرينش ديگران نيز خواهد بود.

شايد در برخى آيات وجه اول و در بعضى ديگر وجه دوّم، نزديكتر و بهتر باشد.