آشنایی با طریق شیخ طوسی و نقش کاربردی آن

ابوطالب علی‌نژاد[1]

چکیده

فهرست نجّاشی و فهرست شیخ طوسی از گنجینه‌های گران‌بهایی است که اطّلاعات ذی‌قیمتی از اصول و مصنّفات شیعه و مکتوبات حدیثی آن‌ها در اختیار ما قرار می‌دهد. روش رایج و متداول در میان محدّثان در نقل از این‌گونه متون، تنها اتصال اسناد خود به سلسله روایت این آثار است. بدان ‌جهت نجّاشی و شیخ طوسی، طرق و اسناد خود را به کتب و آثار راویان نقل نمودند. آشنایی با این طرق و اسناد، فواید علمی متعددی را در پی دارد، در این میان آشنایی با طرق شیخ طوسی در الفهرست از اهمّیّت بیشتری برخوردار است؛ زیرا شیخ طوسی برخلاف نجّاشی دارای دو اثر حدیثی ماندگار و مهم؛ یعنی، تهذیب الاحکام و الاستبصار فیما اختلف من الاخبار است.

شیخ طوسی در این دو کتاب حدیثی، جهت اختصار به حذف اوایل سند پرداخته و واسطه‌ها را تحت ضابطه‌ی خاصّی در مشیخه ذکر نموده است که در اصطلاح از آن به طریق تعبیر می‌شود. در مشیخه با دو مشکل مواجه هستیم، یکی ضعف طریق در بعض موارد و دیگری عدم ذکر طریق در بعض راویان و این هر دو موجب ضعف سندی حدیث می‌شود، برای برون‌رفت از این مشکل و راه علاج آن، با استفاده از اسناد و طرق شیخ در الفهرست ـ با ضوابطی ـ می‌توانیم به تصحیح آن دسته از روایات تهذیب و استبصار که دارای اسناد ضعیف هستند و یا طریقی برای آن‌ها در مشیخه ذکر نشده است، بپردازیم. این مقاله درصدد تبیین این مسأله است که چگونه می‌توانیم با استفاده از طریق شیخ در الفهرست به تصحیح اسناد و طرق روایات تهذیب و استبصار بپردازیم.

کلیدواژه‌ها: طریق، سند، مشیخه، تعویض سند، طوسی، تهذیب‌الاحکام، الاستبصار، الفهرست.

[1]. مدرس مرکز تخصصی علوم حدیث و استادیار مرکز تخصصی تفسیر.