پالایش احادیث در عصر ائمّهG و پدیده‌ی جعل

مجید خاموشی[270]

چکیده

پالایش و تنقیح احادیث منحصر به احادیث مجعول و موضوع نیست، چه بسیار از اشتباه‌هایی سهوی و یا اغلاط نسخه‌ای که در دگرگون کردن معنای حدیث دخیل بوده‌اند و پالایش حدیث به ‌نحوی شامل آن‌ها نیز شده است؛ امّا مهم‌ترین علّت برای تنقیح و پالایش احادیث، جعل و وضع حدیث است.

پدیده‌ی جعل حدیث و "دس" در احادیث (کم و زیاد کردن و تغییر حدیث) متأسفانه از صدر اسلام به‌ وسیله‌ی معاندان و منافقان سابقه داشته و آنان همواره درصدد بوده‌اند تا از این راه خطرناک، بزرگ‌ترین ضربه که انحراف دورنی و محتوایی دین است، بر پیکر اسلام وارد کنند. در مقابل پیامبر اکرم4 و ائمّه‌ی اطهارF و به تبع آنان علمای بزرگوار نیز همواره متوجّه این خطر بزرگ بوده و شیوه‌های بسیار کارسازی در زمینه‌ی شناسایی اسناد روایات، رواج علم رجال به‌ منظور شناسایی راویان راستگو و مورد اطمینان و طرد راویان ضعیف و در زمینه‌ی صیانت متن احادیث روش‌هایی مانند عرضه‌ی حدیث بر امامان و عالمان، مقابله‌ی نسخه‌ها و... را برای مقابله با آن ابداع کرده‌اند. به همین دلیل روایاتی که امروزه غالباً در جوامع روایی شیعه به‌ویژه کتب اربعه (الکافی، تهذیب، استبصار، من لایحضره الفقیه) جمع‌آوری شده است، از فیلترهای متعددی رد شده و مجموعه‌ی روایات غنی و سالمی را به‌ دست ما داده است. این نوشتار درصدد بیان و بررسی راه‌های پالایش احادیث به‌ویژه تا عصر تدوین کتب اربعه است.

کلیدواژه: حدیث، جعل، تنقیح روایات، کتب اربعه.

[270] . دانش پژوه سطح 4 مؤسسه‌ی بین‌المللی مطالعات اسلامی.