شیوه‌شناسی محقق شوشتری در شناسایی و حل تصحیفات راه‌یافته در نام راویان (با تأکید بر کتاب قاموس الرجال)

تاریخ دریافت: 11/10/96 - تاریخ تأیید: 3/2/97

محمد صادق بخشی جویباری[239]

چکیده

در گزارش سند روایات و همچنین منابع رجالی، تصحیفاتی در نام، کنیه و یا لقبِ راویان مشاهده می‌شود؛ قدم اول برای برطرف‌کردن این آسیب‌، شناسایی مصادیق تصحیف است؛ یکی از رجالیان متأخر که در این مسیر تلاش فراوانی نموده، علامه شوشتری است که در کتاب رجالی خود «قاموس الرجال»، ضمن تصحیح و رفع نارسایی‌های کتاب «تنقیح المقال» مرحوم مامقانی (م1351ق) به شناسایی آسیب‌های سندی ناشی از تصحیف پرداخته است؛ ایشان با دقت و اهتمام ویژه و با بهره‌گیری از پنج روشِ «ناشناخته‌بودن نام راوی»، «طبقه شناسی»، «همخوانی اسم و کنیه راوی»، «مراجعه به نسخه‌های اصیل» و «ناسازگاری ادبی» به شناسایی تصحیفات راه‌یافته در نام راویان و اصحاب ائمه(عهم) پرداخته است؛ محقق شوشتری افزون بر کشف تصحیفات، اشتباه نسخه‌نگاران، خطای مؤلف، آمیختگی حاشیه با متن و تشابه رسم‌الخطی حروف را به‌عنوان چهار علت عمده برای ایجاد تصحیف برشمرده است؛ همچنین توجه به رابطه‌های إکثارِ روایت راوی و مروی‌عنه را به‌عنوان یکی از راه‌های برطرف‌نمودن این آسیب مورد توجه قرار داده است.

کلیدواژه‌ها: علامه شوشتری، قاموس الرجال، تصحیف و تحریف، راوی حدیث.

[239]. پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث قم؛ (bakhshi.sadeg@gmail.com).