جلد هفتم‌

بيابان‌

بيابان در اصل «بى‌آبان» يعنى بى‌آب شونده بوده و عبارت است از دشت و صحراى بى‌آب و علف. [1] در اين مدخل از واژه‌هاى «برّ»، «تيه»، «قيعه»، «واد غير ذى‌زرع» و آنچه بر بيابان دلالت مى‌كند استفاده شده است.

بنى‌اسرائيل در بيابان‌

1) سرگردانى چهل ساله بنى‌اسرائيل در بيابان:

قال فإنَّها محرَّمة عليهم أربعين سنة يتيهون فى الأرض ....

مائده (5) 26

2) سرگردانى بنى‌اسرائيل در بيابان، پيامد فسق و نافرمانى آنان:

قالوا يموسى‌ إنّا لن نّدخلهآ أبدا مّا داموا فيها فاذهب أنت وربّك فقتلا إنّا ههنا قعدون‌* قال فإنَّها محرَّمة عليهم أربعين سنة يتيهون فى الأرض فلاتأس على القوم الفسقين.

مائده (5) 24 و 26

بيابانهاى قوم‌عاد

3) پديدار شدن ابر هلاكت‌بار، در بيابانهاى محل زندگى قوم‌عاد:

فلمّا رأوه عارضا مّستقبل أوديتهم قالوا هذا عارض مّمطرنا بل هو ما استعجلتم به ريح فيها عذاب أليم. [2]

احقاف (46) 24

تبديل به بيابان‌

4) تبديل شدن زمين، در نهايت به بيابانى بى‌حاصل و خالى از گياه:

وإنّا لجعلون ما عليها صعيدا جرزا.

كهف (18) 8

5) تبديل شدن زمين به بيابان صاف و بدون پستى و بلندى:

فيذرها قاعا صفصفا* لّاترى‌ فيها عوجا ولا أمتا.

طه (20) 106 و 107

تشنگى در بيابان‌

6) آب پنداشتن سراب، پندار انسان تشنه در بيابان:

... كسراب بقيعة يحسبه الظّمان ماء .... [3]

نور (24) 39

سراب در بيابان‌

7) آب پنداشتن سراب در بيابان، پندار انسان تشنه:

والّذين كفروا أعملهم كسراب بقيعة يحسبه الظّمان ماء حتّى‌ إذا جاءه لم يجده شيا ووجد

[1] ر. ك: لغت‌نامه، ج 3، ص 4462، «بيابان».

[2] «وادى» مفرد «اوديه» به معناى دامنه كوههاى بزرگ است (مجمع‌البيان، ج 5- 6، ص 488) گفتنى است كه به قرينه «هذا عارض ممطرنا» معلوم مى‌شود كه منطقه دچار كم آبى بوده.

[3] «قيعه» به زمين هموار و گسترده [بدون كوه و جنگل‌] گفته مى‌شود. (الكشّاف، ج 3، ص 243)