پهلو
پهلو، دنده، جانب، دو طرف سينه و شكم است. [1] در اين مدخل از واژه «جنب» و مشتقّات آن استفاده شده است.
برداشتن پهلو از بستر
1) برداشتن پهلوها از رختخواب (بيدار شدن) براى عبادت، از سوى مؤمنان به آيات الهى:
إنّما يؤمن بايتنا ...* تتجافى جنوبهم عن المضاجع يدعون ربّهم خوفا وطمعا وممّا رزقنهم ينفقون.
سجده (32) 15 و 16
پهلوى زراندوزان
2) داغ كردن پيشانى، پهلو و پشت زراندوزان در دوزخ، با طلاها و نقرههاى گداخته:
يوم يحمى عليها فى نار جهنّم فتكوى بها جباههم وجنوبهم وظهورهم هذا ما كنزتم لأنفسكم فذوقوا ما كنتم تكنزون.
توبه (9) 35
پهلوى شتر
3) به پهلو افتادن (جان دادن) شتر پس از نام خدا به هنگام نحر، مجوّز خوردن از گوشت آن:
والبدن جعلنها لكم مّن شعر اللّه لكم فيها خير فاذكروا اسم اللّه عليها صوافّ فإذا وجبت جنوبها فكلوا منها ....
حج (22) 36
داغ بر پهلو---) همين مدخل، پهلوىزراندوزان
دعا كردن به پهلو
4) گرفتارى و رنج، زمينه دعا كردن به درگاه خداوند، در تمام احوال (به پهلو خوابيده، نشسته و ايستاده):
وإذا مسّ الإنسن الضّرّ دعانا لجنبه أو قاعدا أو قآما ....
يونس (10) 12
ذكر خدا به پهلو
5) ذكر و ياد خدا در حال ايستاده، نشسته و به پهلو خوابيده، از صفات اولواالالباب:
... لأيت لأولى الألبب* الّذين يذكرون اللّه قيما وقعودا وعلى جنوبهم ....
آلعمران (3) 190 و 191
6) امر الهى به ذكر و ياد خدا در حال ايستاده و نشسته و به پهلو خوابيده، پس از فراغت از نماز:
فإذا قضيتمالصّلوة فاذكروا اللّه قيما وقعودا وعلى جنوبكم ....
نساء (4) 103
نماز خواندن به پهلو
7) جواز نماز خواندن در حالت خوابيدن به پهلو براى انسان ناتوان:
الّذين يذكرون اللّه قيما وقعودا وعلى جنوبهم .... [2]
آلعمران (3) 191
[1] فرهنگ فارسى، ص 845، «پهلو».
[2] امام باقر (ع) درباره آيه مزبور فرمود: ... «قياماً» مربوط به افراد سالم، «قعوداً» به افراد مريض «و على جنوبهم» به افراد عليل كه دردمندتر از كسى است كه به حال نشسته نماز مىخواند. (تفسير عيّاشى، ج 1، ص 211)