بردگى‌

بردگى به معناى اسارت، برده شدن، اسيرى، غلامى و بندگى آمده‌ [1] و برده، هم به غلام و هم به كنيز گفته مى‌شود. [2] در اين مدخل از واژه‌هاى «عبد»، «امه»، «رقبه» و برخى مشتقّات آنها و نيز از عبارتهاى «ملكت أيمانكم» و «ملكت أيمانهم»، «ملكت يمينك»، و ... استفاده شده است.

اهمّ عناوين: آزادى برده، احكام برده، برده‌دارى در تاريخ، شخصيّت برده و عوامل بردگى.

آزادى برده‌

1) صرف مال براى آزادى بردگان، از مصاديق برّ و نيكى:

... ولكنّ البرّ من ءامن باللّه ... وءاتى المال على‌ حبّه ... وفى الرّقاب ....

بقره (2) 177

2) موظّف بودن مؤمنان به پرداخت مال به بردگان، براى آزادسازى آنان:

... والّذين يبتغون الكتب ممّا ملكت أيمنكم فكاتبوهم إن علمتم فيهم خيرا وءاتوهم مّن مّال اللّه الّذى ءاتيكم .... [3]

نور (24) 33

3) آزاد كردن برده در راه خدا با انفاق مال و تحمّل مشقّت در راه آن، امرى مهمّ و بسان عبور از گردنه‌اى دشوار:

يقول أهلكت مالا لّبدا* فلااقتحم العقبة* وما أدريك ما العقبة* فكّ رقبة.

بلد (90) 6 و 11- 13

4) ترغيب خداوند از برده‌داران، براى آزادسازى بردگان، در صورت رشد آنان:

... و الّذين يبتغون الكتب ممّا ملكت أيمنكم فكاتبوهم إن علمتم فيهم خيرا .... [4]

نور (24) 33

راههاى آزادى برده‌

1. ايمان‌

5) ايمان بردگان، زمينه‌ساز آزادى آنان:

... و من قتل مؤمنا خطا فتحرير رقبة مّؤمنة .... [5]

نساء (4) 92

2. بازخريد

6) قرارداد بردگان با مالكانشان براى بازخريد خويش، يكى از راههاى آزادى آنان:

... والّذين يبتغون الكتب ممّا ملكت أيمنكم فكاتبوهم ....

نور (24) 33

7) قرارداد آزادى بردگان با مالكان خويش، مشروط به وجود مصلحت در آن:

... و الّذين يبتغون الكتب ممّا ملكت أيمنكم فكاتبوهم إن علمتم فيهم خيرا ....

نور (24) 33

8) برده‌داران، وظيفه‌دار پرداخت مقدارى از مال خود به بردگان، هنگام آزادى آنان با قرارداد بازخريد (مكاتبه):

... والّذين يبتغون الكتب ممّا ملكت أيمنكم فكاتبوهم ... وءاتوهم مّن مّال اللّه الّذى ءاتيكم ....

نور (24) 33

[1] لغت‌نامه، ج 3، ص 3946، «بردگى».

[2] همان، ص 3952، «برده».

[3] بنا بر يك احتمال مخاطب «آتوهم» مؤمنان است. (مجمع‌البيان، ج 7- 8، ص 221)

[4] مقصود از «خيراً» صلاحيت و رشد است. (مجمع‌البيان، ج 7- 8، ص 220)

[5] از شرط قرار گرفتن ايمان براى آزادى برده، استفاده مى‌شود كه بردگان با ايمان خود، مى‌توانند راه آزادى خود را فراهم كنند.