[1] . مقصود از ضمير در «منهم» كفّار مكّه است، كه در فتح مكّه با
اسلام آوردن آنان دوستى با مؤمنان حاصل گرديد و مغفرت الهى بر آنان شامل شد.
(مجمعالبيان، ج 9-/ 10، ص 408)
[2] . قائلان اين قول، كفار قريش در مكه بودند كه معتقد بودند
پيامبر نبايد از جنس بشر باشد و به بازار برود. (الكشاف، ج 3، ص 266؛ التفسير
المنير، ج 19، ص 22)
[3] . بر اساس اين احتمال كه مقصود از «الارض الّتى باركنا ...»
مكّه باشد. (مجمعالبيان، ج 7-/ 8، ص 89؛ تاجالتراجم، ج 3، ص 1418)
[4] . بنابراين كه دعاى ابراهيم عليه السلام پس از مشاهده سكونت
اسماعيل عليه السلام و هاجر و قبيله «جُرهم» باشد. (الميزان، ج 12، ص 68)