مشورت و توكّل‌

34. لزوم توكّل به خداوند، فرمانى الهى به پيامبر صلى الله عليه و آله براى موفقيت در امور، پس از مشورت و تصميم‌گيرى نهايى در آنها:

... وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ‌ ....

آل‌عمران (3) 159

مشيّت خدا

مشيّت با اراده، در لغت به يك معنا است، [1] چنانكه اكثر متكلّمان همين نظر را دارند، [2] بعضى حتّى ايثار و اختيار را با اراده و مشيّت هم معنا دانسته‌اند. [3] در اين مدخل از واژه‌هاى «اراده»، «مشيّت» و مشتقّات آن دو و همچنين از «فيكون» و جملات مفيد اين معنا استفاده شده است.

اهمّ عناوين: آثار مشيّت، مظاهر مشيّت، مجارى مشيّت و منشأ مشيّت.

اعتقاد به مشيّت خدا

1. مشيّت خداوند، منشأ ترس نداشتن ابراهيم عليه السلام از بتهاى مشركان:

وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ‌ ... وَ حاجَّهُ قَوْمُهُ قالَ أَ تُحاجُّونِّي فِي اللَّهِ وَ قَدْ هَدانِ وَ لا أَخافُ ما تُشْرِكُونَ بِهِ إِلَّا أَنْ يَشاءَ رَبِّي شَيْئاً وَسِعَ رَبِّي كُلَّ شَيْ‌ءٍ عِلْماً أَ فَلا تَتَذَكَّرُونَ.

انعام (6) 74 و 80

2. صبر و شكيبايى در برابر قربانى شدن به دست پدر، منوط به مشيّت خدا، در ديدگاه اسماعيل عليه السلام:

فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قالَ يا بُنَيَّ إِنِّي أَرى‌ فِي الْمَنامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ ما ذا تَرى‌ قالَ يا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ.

صافّات (37) 102

3. اعلام آمادگى اسماعيل عليه السلام براى قربانى شدن، به دليل تعلّق مشيّت الهى به آن:

فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قالَ يا بُنَيَّ إِنِّي أَرى‌ فِي الْمَنامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ ما ذا تَرى‌ قالَ يا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ.

صافّات (37) 102

4. اعتقاد اشراف قوم نوح به خدا و مشيّت او:

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً إِلى‌ قَوْمِهِ‌ ... فَقالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ ما هذا إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُرِيدُ أَنْ يَتَفَضَّلَ عَلَيْكُمْ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَأَنْزَلَ مَلائِكَةً ما سَمِعْنا بِهذا فِي آبائِنَا الْأَوَّلِينَ.

مؤمنون (23) 23 و 24

5. بى‌اعتقادى و بى‌توجّهى صاحبان باغ سوخته، به خواست و مشيّت خدا:

إِنَّا بَلَوْناهُمْ كَما بَلَوْنا أَصْحابَ الْجَنَّةِ إِذْ أَقْسَمُوا لَيَصْرِمُنَّها مُصْبِحِينَ‌ وَ لا يَسْتَثْنُونَ‌ فَطافَ عَلَيْها طائِفٌ مِنْ رَبِّكَ وَ هُمْ نائِمُونَ‌ فَأَصْبَحَتْ كَالصَّرِيمِ‌ [4].

قلم (68) 17-/ 20

6. اتّكاى قوم موسى به مشيّت و خواست خدا، در دستيابى به گاو مورد نظر براى ذبح:

قالُوا ادْعُ لَنا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنا ما هِيَ إِنَّ الْبَقَرَ تَشابَهَ‌

[1] . لسان‌العرب، ج 7، ص 248، «شيأ»

[2] . مفردات، ص 471، «شى‌ء»

[3] . مجمع‌البيان، ج 5-/ 6، ص 206

[4] . «و لايستثنون» يعنى انشاءاللّه نگفتند. (مجمع‌البيان، ج 9-/ 10، ص 505)