5. رحمت خدا

65. عنايت و رحمت الهى، مانع قساوت قلب پيامبر صلى الله عليه و آله:

فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ‌ ....

آل‌عمران (3) 159

6. شرح صدر

66. شرح صدر، از موانع قساوت قلب:

أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى‌ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَيْلٌ لِلْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ أُولئِكَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ.

زمر (39) 22

7. مهربانى‌

67. مهربانى و نرمى در رفتار با ديگران، بازدارنده آدمى از قساوت:

فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ.

آل‌عمران (3) 159

8. نورانيّت‌

68. بهره‌مندى از نورانيّت الهى، مانع قساوت قلب:

أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى‌ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَيْلٌ لِلْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ أُولئِكَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ. [1]

زمر (39) 22

نيز--) قلب، ختم قلب‌

قسط

--) عدالت‌

قَسَم‌

قسم در لغت به معناى سوگند است‌ [2] و در اصطلاح فقها بر سه گونه است: 1. سوگندى كه با هدف تأكيد بر خبر از وقوع چيزى در گذشته، حال يا آينده است؛ 2.

سوگندى كه به هنگام درخواست كارى از شخص به جهت ترغيب و تحريك وى بر اجراى آن آورده مى‌شود، مثل اينكه بگويد: تو را به خدا كارم را انجام بده [قسم منا شده‌]؛ 3. قسمى كه براى تثبيت التزام قلبى انشا مى‌شود، مثل اينكه بگويد: به خدا قسم كه فردا را روزه مى‌گيرم [قسم عقد] كه تنها همين مورد منعقد مى‌شود و موضوع براى وجوب وفا و كفاره در صورت مخالفت قرار مى‌گيرد. [3] مقصود از قسم در اين مدخل معناى عام آن است و از ادات قسم و واژه‌هاى «قسم»، «يمين»، «حلف» و برخى از مشتقّات آنها استفاده شده است.

اهمّ عناوين: احكام قسم، حنث قسم، قسم خدا، قسم دروغ و وفا به قسم.

آثار قسم‌

1. زوال شك‌

1. سوگند، اطمينان‌بخش و زداينده شك و ترديد، براى آدم و حوّا عليهما السلام:

فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطانُ لِيُبْدِيَ لَهُما ما وُورِيَ‌

[1] . تفريع قساوت قلب بر جمله «فهو على‌ نور من ربّه» بيانگر برداشت مزبور است. (الميزان، ج 17، ص 255)

[2] . لسان‌العرب، ج 11، ص 164، «قسم»؛ مفردات، ص 670، «قسم»

[3] . تحريرالوسيله، ج 2، ص 98