مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمانِ وَ لكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْراً فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ‌ ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ هاجَرُوا مِنْ بَعْدِ ما فُتِنُوا ثُمَّ جاهَدُوا وَ صَبَرُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ.

نحل (16) 106 و 110

5. هجرت‌

8. هجرت در راه خدا و جهاد، شرطى براى پذيرش عذر در برابر بر زبان جارى كردن كلمات كفرآميز:

مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمانِ وَ لكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْراً فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ‌ ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ هاجَرُوا مِنْ بَعْدِ ما فُتِنُوا ثُمَّ جاهَدُوا وَ صَبَرُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ.

نحل (16) 106 و 110

موانع پذيرش عذر

--) همين مدخل، عذرخواهى، ردّ عذرخواهى و عذر غير مقبول‌

عذر ابراهيم عليه السلام‌

9. بيمارى، عذر ابراهيم عليه السلام براى ردّ دعوت قوم خود، جهت شركت در مراسم عيد:

وَ إِنَّ مِنْ شِيعَتِهِ لَإِبْراهِيمَ‌ فَنَظَرَ نَظْرَةً فِي النُّجُومِ‌ فَقالَ إِنِّي سَقِيمٌ‌ فَتَوَلَّوْا عَنْهُ مُدْبِرِينَ. [1]

صافّات (37) 83 و 88-/ 90

عذر بنى‌اسرائيل‌

10. بنى‌اسرائيل، فاقد هرگونه عذر، براى گرايش به گوساله‌پرستى:

وَ إِذْ واعَدْنا مُوسى‌ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظالِمُونَ‌ ثُمَّ عَفَوْنا عَنْكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ. [2]

بقره (2) 51 و 52

وَ لَقَدْ جاءَكُمْ مُوسى‌ بِالْبَيِّناتِ ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظالِمُونَ.

بقره (2) 92

عذرتراشى‌

1. عذرتراشى انسان‌

11. عذر تراشى انسان در قيامت، نسبت به گناهان خود:

يُنَبَّؤُا الْإِنْسانُ يَوْمَئِذٍ بِما قَدَّمَ وَ أَخَّرَ بَلِ الْإِنْسانُ عَلى‌ نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ وَ لَوْ أَلْقى‌ مَعاذِيرَهُ.

قيامت (75) 13-/ 15

2. عذرتراشى باديه‌نشينان‌

12. اخبار خداوند، نسبت به عذرخواهى دروغين و اظهار پشيمانى باديه‌نشينان، از تخلّف همراهى كردن با پيامبر صلى الله عليه و آله:

سَيَقُولُ لَكَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الْأَعْرابِ شَغَلَتْنا أَمْوالُنا وَ أَهْلُونا فَاسْتَغْفِرْ لَنا يَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِمْ ما لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ‌ ....

فتح (48) 11

[1] . «فتولّوا عنه ...» خبر دادن از قوم ابراهيم است كه چون‌سخن ابراهيم عليه السلام [انّى سقيم‌] را شنيدند او را رها كرده، براى عيد از شهر بيرون رفتند. (مجمع‌البيان، ج 7-/ 8، ص 703)

[2] . جمله حاليّه «و أنتم ظالمون» ظهور در اين معنا دارد كه‌ظالم بودن صفتى بوده مقارن گوساله‌پرستى، يعنى گرايش بنى‌اسرائيل به شرك از سر ظلم بوده و هيچ توجيهى از قبيل جهل و مانند آن- كه بتواند عذرى براى آن باشد- در ميان نبوده است. (تفسير التحرير والتنوير، ج 1، ص 500)