كليدداران كعبه بود. [1] وى قبل از فتح مكّه مسلمان شد و به مدينه هجرت نمود. برخى مفسّران، آيه 58 نساء (4) را در پى آن دانسته‌اند كه پيامبر صلى الله عليه و آله پس از فتح مكّه، كليد كعبه را از عثمان بن طلحه گرفت و داخل بيت شد، ليكن پس از خروج، با تلاوت آيه مذكور كليد را به عثمان بن طلحه داد. [2]

عثمان بن عفّان‌

عثمان بن عفّان بن ابى‌العاص از قريش، تيره بنى‌اميّه و خليفه سوم و از سابقان در اسلام و داماد پيامبر بود. [3] برخى مفسّران، آيه 155 آل‌عمران (3) را درباره وى و شمار ديگرى از مسلمانان دانسته‌اند كه در غزوه احُد، ميدان رزم را خالى نموده، فرار كردند. [4] نيز آيه 76 نحل (16) درباره وى و برده‌اش دانسته‌اند كه خداوند ضمن بيان ضرب‌المثلى، عثمان را كه مسلمان گشته بود با بنده خود كه بر وى انفاق مى‌نمود و او را سرپرستى مى‌كرد و آن بنده به رغم اين احسانها از قبول اسلام امتناع مى‌كرد يكسان قرار نداده است. [5] برخى از مفسّران آن را از موارد جرى و تطبيق دانسته‌اند. [6]

عثمان بن مظعون‌

عثمان بن مظعون بن حبيب از قريش و از تيره بنوجُمع، از مهاجران اوليّه به حبشه و سپس به مدينه و از بدريّون بود. [7] مفسّران، آيات 87 و 88 مائده (5) را درباره شمارى از صحابه از جمله وى دانسته‌اند كه آنان برخى از طيّبات، از جمله گوشت، زن و عطر را بر خود حرام كردند و با نزول آيات مذكور آنان از اين عمل نهى شدند. [8]

عجب‌

--) غرور

عجز

عجز، در اصل به معناى مؤخّر بودن از چيزى است و ضدّ قدرت است. اين واژه براى نداشتن قدرت از اجراى كارى، مصطلح شده است. و در اينجا مقصود از آن، همين معنا است. [9] در اين مدخل از واژه‌ «عجز» و مشتقّات آن و از مفاهيمى مثل امر تعجيزى، استفاده‌

[1] . السّيرة النّبويّه، ابن‌هشام، ج 4، ص 411

[2] . جامع‌البيان، ج 4، جزء 5، ص 201؛ مجمع‌البيان، ج 3-/ 4، ص 99؛ اسباب‌النّزول، واحدى، ص 131

[3] . الاصابه، ج 4، ص 377

[4] . جامع‌البيان، ج 3، جزء 4، ص 195؛ روح‌المعانى، ج 3، جزء 4، ص 155

[5] . جامع‌البيان، ج 8، جزء 14، ص 198؛ روح‌المعانى، ج 8، جزء 14، ص 292

[6] . الميزان، ج 12، ص 309

[7] . جمهرة انساب‌العرب، ص 161؛ الاصابه، ج 4، ص 381-/ 382

[8] . جامع‌البيان، ج 5، جزء 7، ص 12؛ الكشاف، ج 1، ص 671؛ مجمع‌البيان، ج 3-/ 4، ص 364

[9] . مفردات، ص 547، «عجز»