اخلاق‌

«اخلاق» جمع «خُلُق» يا «خُلْق» به معناى سرشت‌ [1] و به قول راغب، اخلاق، خصلتهايى است كه با ديده بصيرت درك مى‌شود. [2] به گفته برخى، اخلاق، ترازوى رفتار، اعمال و انديشه‌هاى خوب و بد انسان و زمينه‌ساز وجدان فردى و جمعى است‌ [3] و به آن دسته از رذايل و فضايلى گفته مى‌شود كه ترك و فعل آن‌ها به اقتضا و مطابق عقل عملى يا وجدان اخلاقى يا عرف و شرع است. به ديگر سخن، به گونه‌اى از رفتار فردى يا جمعى گفته مى‌شود كه دعوت به آن‌ها با زبان موعظه است و در تعالىِ معنوى انسان، نقش اساسى دارد. در ذيل اين عنوان، به مباحث كلّى بسنده شده است و تفصيل هر كدام از موضوعات اخلاقى در جايگاه خود آورده مى‌شود. در اين مدخل از واژه‌هاى «تزكيه»، «خير»، «شرّ»، «بغى»، «همز»، «ضرّ»، «طغيان»، «يأس»، «قنط»، «سيئه»، «اكرام»، «قرح»، «ظلوم»، «نميم»، «معروف»، «غنا»، «اثيم» و ... استفاده شده است.

اهمّ عناوين: آسيب‌شناسى اخلاقى، مبانى اخلاق، مربّيان اخلاق.

آسيب شناسى اخلاقى‌

زمينه‌هاى آسيب‌شناسى اخلاقى‌

1. ابتلا

1) پيدايش خودباختگى و نااميدى در انسان، بر اثر ابتلا به حوادث ناگوار:

و لئن أذقنا الأنسن منّا رحمة ثمّ نزعنها منه انّه ليؤس كفور.

هود (11) 9

... و اذا أنعمنا على الأنسن أعرض و نا بجانبه و اذا مسّه الشرّ كان يؤسا.

اسرا (17) 83

... و ان تصبهم سيّئة بما قدّمت أيديهم اذاهم يقنطون.

روم (30) 36

... و ان مسّه الشرّ فيئوس قنوط.

فصلت (41) 49

2) گرفتارى به بلا و مصيبت، سبب ناسپاسى در برابر خدا:

... و ان تصبهم سيّئة بما قدّمت أيديهم فانّ الأنسن كفور.

شورى (42) 48

فأمّا الأنسن ...* و أمّا اذا ما ابتليه فقدر عليه رزقه فيقول ربّى أهنن.

فجر (89) 15 و 16

2. احساس بى‌نيازى‌

3) احساس بى‌نيازى، زمينه ساز سركشى:

كلّا إنّ الإنسن ليطغى‌* أن رّءاه استغنى‌.

علق (96) 6 و 7

3. اختلاط زن و مرد

4) اختلاط زن و مرد نامحرم، زمينه‌ساز بى‌عفتى و فساد اخلاقى:

... واذا سألتموهنّ متعا فسئلوهنّ من وراء حجاب ذلكم أطهر لقلوبكم و قلوبهنّ ....

احزاب (33) 53

4. استكبار

5) استكبار و سركشى ابليس در برابر فرمان خدا، باعث سقوط وى از جايگاه خويش:

قال يا ابليس ما منعك أن تسجد لما خلقتُ بيدىّ أستكبرت أم كنت من‌العالين‌* قال أنا

[1] ترتيب كتاب العين؛ لسان‌العرب.

[2] مفردات راغب.

[3] دائرةالمعارف تطبيقى علوم اجتماعى، ج 1، ص 44.