اختيار

بحث از كيفيّت اعمال بندگان موجب پيدايش يكى از مسائل مهم علمى معروف به جبر و اختيار و در نتيجه پديدار شدن سه نظريه مهم گرديد. 1. جبر مطلق 2. اختيار مطلق 3. امر بين الامرين‌

مشكل عمده فراراه هر يك از دو نظريه جبر و اختيار مطلق ناتوانى از جمع بين پذيرش اراده الهى در كنار استناد افعال به بندگان مى‌باشد و اين در حالى است كه نظريه امر بين الامرين از يك سو وجود انسان و ديگر معلولات را با تمامى ويژگيهايش مستند به علت اصلى (خدا) دانسته و از سويى ديگر اراده و اختيار انسان را متعلّق اراده تخلف‌ناپذير الهى مى‌داند؛ به گونه‌اى كه اگر انسان در اعمال خويش اختيار نداشته باشد خلاف اراده ذات حق تعالى است؛ زيرا اختيار انسان ظلّ اراده حقيقى الهى است، در نتيجه اختيار انسان منافى با فرض قدرت و علم الهى نخواهد بود. چنانكه پذيرش قدرت الهى نافى اختيار انسان نيست. [1] در اين مدخل همين معنا مورد نظر است و از واژه‌هاى «شاء»، «اراد»، «كسب»، «إمّا شاكرا و إمّا كفورا»، «قل آمنوا به أو لاتؤمنوا» و ... استفاده شده است.

اهمّ عناوين: آثار اختيار، اختيار آدم، اختيار در تغيير سرنوشت، اختيار در گمراهى، منشأ اختيار.

آثار اختيار

1) اختيار و آزادى انسان، از عوامل اختلاف‌هاى عقيدتى و كشمكش‌هاى اجتماعى:

... و لو شاء اللّه ما اقتتل الّذين من بعدهم مّن بعد ما جاءتهم البيّنت ولكن اختلفوا فمنهم مّن ءامن ومنهم مّن كفر ولو شاء اللّه ما اقتتلوا ....

بقره (2) 253

ولو شآء ربّك لجعل النّاس أمّة وحدة ولايزالون مختلفين.

هود (11) 118

اختيار آدم (ع)

2) اختيار و آزادى آدم (ع) در استفاده از خوراكى‌هاى ممنوع در بهشت:

وقلنا يادم اسكن أنت وزوجك الجنَّة و كلا منها رغدا حيث شئتما ....

بقره (2) 35

و يادم اسكن أنت و زوجك الجنّة فكلا من حيث شئتما ....

اعراف (7) 19

اختيار ابليس‌

3) ابليس موجودى داراى اختيار و اراده:

إلّا إبليس أبى‌ ....

بقره (2) 34

فسجدوا إلّاإبليس ...* قال ما منعك إلّاتسجد ... قال أنا خير منه ....

اعراف (7) 11 و 22

فسجد الملئكة كلّهم أجمعون إلّاإبليس أبى‌ أن يكون مع السَّجدين ... قال يإبيس‌

[1] الميزان، ج 1، ص 109.